کارکردگرایی خروجی پژوهش‌های قرآنی/ سرفصل‌های درسی دانشجو را به پژوهش کاربردی سوق نمی‌دهد
گروه دانشگاه: عضو هیئت علمی دانشگاه مفید قم با بیان اینکه سرفصل‌های درسی رشته‌های علوم قرآنی دانشجو را به سمت پژوهش‌های کاربردی سوق نمی‌دهند، عنوان کرد: نباید انتظار داشت تمام پژوهش‌ها ناظر به مسائل و مشکلات عینی جامعه باشد، بخشی از پژوهش‌ها به پرسش‌های فکری، بنیادی و شبهات مربوط است و پاسخ به آن‌ها پاسخ به کنجکاوی طبیعی بشر است.
حجت‌الاسلام حامد شیواپور، عضو هیئت علمی دانشگاه مفید قم در گفت‌وگو با ایکنا؛ پیرامون بحث آسیب‌شناسی پژوهش‌های علوم قرآنی با ابراز دغدغه‌مندی خود درباره این مسئله، اظهار کرد: مسئله پژوهش‌های علوم قرآنی جزیره‌ای جدا افتاده از وضعیت پژوهش در کشور نیست و این‌گونه نیست که که پژوهش‌های قرآنی را جدای از جغرافیای پژوهش در کشور در نظر بگیریم. هر آسیبی که در حوزه پژوهش در سایر علوم در کشور وجود دارد، در پژوهش‌های قرآنی هم مشاهده می‌شود.
وی با اشاره به مهم‌ترین آسیب دامن‌گیر اکثر پژوهش‌های علمی در تمام رشته‌ها در کشور ادامه داد: مسئله کمیت‌گرایی یکی از مهم‌ترین این آسیب‌هاست و این‌گونه نیست که این آسیب ویژه پژوهش‌های قرآنی باشد، یک آسیب دامن‌گیر برای همه رشته‌ها از فنی - مهندسی و علوم پایه گرفته تا علوم انسانی است و همه این رشته‌ها درگیر این مسئله هستند. رزومه پر کردن از مقاله‌ها و راهنمایی تعداد بالای مقالات و اینکه یک استادی بخواهد انبانی از لیست مقالات را ارائه کند و بگوید من ۵۰، ۶۰ یا ۷۰ مقاله دارم و یا بخواهد این تعداد را راهنمایی کند، هر چند در همه علوم دیده می‌شود، اما متاسفانه رشته‌های قرآنی هم درگیر آن هستند و ما نیز به‌تبع وضعیت پژوهش در دانشگاه‌های کشور دچار این آسیب هستیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید قم با انتقاد از برخی سیاست‌های آموزش عالی در جذب اعضای هیئت علمی افزود: بخشی از این آسیب‌ها به سیاست‌های وزارت علوم و موسسات تحقیقاتی و حوزه‌های علمیه و ادارات تحقیقات وزارت علوم و مسائل جذب هیئت علمی بر می‌گردد، وقتی ملاک ارتقای اساتید را مسائل کمی و داشتن مقالات متعدد قرار دهیم، طبیعی است که اساتید را به سمتی سوق خواهیم داد که بخواهند وقت بگذارند مقاله بنویسند و از این طرف و آن طرف مقاله جور کنند و خروجی آن می‌شود که تعداد بالای مقاله از یک استاد علوم قرآنی در یک کنگره بین‌المللی به چاپ رسیده است و گفته شده بود این فرد از حاصل تحقیقات دانشجویان خود استفاده کرده است.
وی افزود: وقتی معیار‌ها این شد، هر کسی که یک مقداری از آن خویشتن‌داری و قناعت لازم برخوردار نباشد و آن ویژگی‌های اخلاقی مطلوب برای یک استاد و شخص اهل علم و به ویژه کسی که به قرآن می‌پردازد را دارا نباشد و در این مسائل ضعیف باشد طبیعی است وسوسه می‌شود و از هر امکانی برای پیشرفت و ترقی استفاده می‌کند و برای رسیدن به درجاتی که وزارت علوم تعیین می‌کند، از هر وسیله‌ای برای رسیدن به مرتبه برتر و بالاتر استفاده می‌کند.
وی گفت: همه شرایط و آسیب‌هایی که دیگر رشته‌ها با آن مواجه هستند و برای آن‌ها آسیب محسوب می‌شود، در رشته‌های علوم قرآنی نیز مشاهده می‌شود و ما نیز از آن مسائل مستثنا نیستیم. نکته اینجاست که به دلیل انتظار بالاتر از رشته‌های قرآنی، توقع می‌رود پایبندی بیشتری نسبت به مسائل اخلاقی داشته باشند و کمتر دچار این مسئله شوند.
حجت‌الاسلام حامد شیواپور در پاسخ به پرسش ایکنا مبنی بر اینکه میزان اثرگذاری و کارکردگرایی خروجی پژوهش‌های قرآنی را به چه شکل است، ادامه داد: این سوال مهمی است؛ اولا باید دقت کنیم به هر حال ما نباید از همه علوم انسانی و به‌ویژه علوم قرآنی این انتظار را داشته باشیم که تمام پژوهش‌ها ناظر به مسائل و مشکلات عینی جامعه باشد، بخشی از مشکلات هم مشکلات فکری، پرسش‌ها و شبهه‌هاست و این‌ها کنجکاوی طبیعی بشر است که می‌خواهد به پاسخ مناسبی برای بعضی پرسش‌های خود دست یابد، حال ممکن است این پاسخ‌ها تاثیری در عمل انسان نداشته باشد، تاثیری در بهبود وضعیت اخلاقی و عملی جامعه نداشته باشد.
وی با ذکر نمونه‌ای در این بحث افزود: به طور مثال شخصی درباره وحی پرسشی دارد، در مورد نزول دفعی و تدریجی قرآن سوال دارد، در مورد تفاوت آیات مکی و مدنی سوالی برای فرد پیش آمده و حول محور این پرسش‌ها تحقیقاتی انجام پذیرد. ما نمی‌توانیم همه تحقیقات را با برچسب کاربردی نبودن طرد کنیم، این نکته مهمی است، نه‌تن‌ها در علوم قرآنی بلکه در همه رشته‌ها اعم از تاریخ، اقتصاد، فلسفه و علوم سیاسی و ... همین‌گونه است و ممکن است پرسش‌ها ناظر به تحقیقات نظری و تئوریک باشد و محقق می‌خواهد جواب این‌گونه پرسش‌ها را بیابد.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید قم عنوان کرد: نکته این است که اگر پژوهش‌های علوم قرآنی بخواهد همه‌اش به این مباحث بپردازد و به مشکلات و مسائل جامعه بی‌توجه باشد، این آسیب است. برای حل این مشکل چند مسئله وجود دارد، نخستین بحث این است که بخش زیادی از دغدغه‌مندی‌ها را باید اساتید این رشته‌ها به دانشجویان خود منتقل کنند و این حساسیت‌ها را گروه‌های قرآن و حدیث دانشگاه‌ها به اساتید و دانشجویان منتقل کنند تا حساسیت دانشجویان نسبت به مسائل جدی جامعه تحریک شود و وقتی دانشجو از استاد خود برای نوشتن پایان‌نامه راهنمایی می‌خواهد آن استاد در کنار بحث‌های نظری و تئوریک، دانشجویانی را که مستعدتر می‌بیند نسبت به مسائل عینی و جدی جامعه هدایت کند تا در این حوزه‌ها وارد شوند و تحقیق کنند.
وی با اذعان به این مسئله که پژوهش‌های عینی و کاربردی به میزان پژوهش‌های بنیادی رشد نداشته است، اظهار کرد: بخشی از مشکلات در این مسئله به سرفصل‌های درسی مقاطع کارشناسی و ارشد رشته‌های قرآنی و بعضا حوزه‌های علمیه بر می‌گردد و مسئله محدود به دانشگاه‌ها نمی‌شود. در سرفصل‌های درسی واحد‌هایی که مربوط به مسائل بین رشته‌ای باشد تا توجه دانشجو را به مسائل عینی‌تر جلب کند، نداریم، بحث‌های اقتصادی، تربیتی و ... تا از این طریق نسبت به مسائل عینی و ملموسی که جامعه به آن مبتلا است، توجه نشان دهد. وقتی دانشجو آموزش ندیده است، چگونه می‌تواند دغدغه تربیتی داشته بباشد و یا دغدغه وضعیت تربیتی دانش‌آموزان در مقطع متوسطه را داشته باشد، ارتباط دانش‌آموزان با قرآن و فراگیری قرآن دغدغه‌اش باشد و دیگر مسائل مبتلابه، وقتی دانشجو پیرامون تحقیقات میدانی و پژوهش‌هایی که به این حوزه مربوط است، آموزش ندیده، چگونه می‌تواند به حوزه پژوهش ورود کند.
حجت‌الاسلام شیواپور با بیان اینکه شخی از مشکل کاربردی نبودن پژوهش‌های علوم قرآنی به اساتید و بخشی به سرفصل‌ها و واحد‌های درسی مربوط می‌شود که دانشجو را به سمت کاربردی بودن پژوهش‌ها سوق نمی‌دهد، گفت: در برنامه جدیدی که برای مقطع کارشناسی در نظر گرفته شده و به تعداد ۵ گروه تقسیم خواهند شد، سعی شده به بعضی مسائل عینی توجه شود. به تازگی نیز به همه گروه‌های قرآن و حدیث ابلاغ شده مبنی بر اینکه سعی کنید به سرفصل‌هایی که به مسائل جدی و عینی توجه دارد، پرداخته شود، البته همچنان جای کار دارد و می‌تواند بهتر از این شود تا دانشجو را به توجه به مسائل عینی سوق دهد.
وی همچنین به ارتباط دانشگاه با حوزه‌های علمیه در پژوهش‌های رشته‌های علوم قرآنی اشاره کرد و افزود: در حوزه پژوهش‌های قرآنی، ارتباط جدی و خوبی بین دانشگاه و حوزه علمیه برقرار نیست و این‌گونه به نظر می‌آید که حوزه راه خود را می‌رود. در عین حال که بنده با حوزه علمیه در ارتباطم، متوجه شده‌ام که آن گستردگی و توجهی که در دانشگاه نسبت به مسائل مختلف تفسیری و علوم قرآنی است، در حوزه‌ها کمتر است، بحث‌هایی پیرامون معناشناسی الفاظ قرآن، بحث‌هایی که مستشرقان در مورد قرآن داشته‌اند، تاریخ قرآن و جدیدترین پژوهش‌های جهان عرب و غرب در مورد قرآن و تفسیر در دانشگاه‌ها انجام می‌شود که حوزه نسبت به این‌ها بیگانه است و پیگیری چندانی نسبت به این مسائل وجود ندارد، مگر طلابی که شخصا علاقه‌مند بوده‌اند و این مسائل را دنبال کرده‌اند. در واقع از پژوهش‌هایی که از خروجی حوزه‌ها می‌بینیم، در می‌یابیم آن آشنایی که در دانشگاه‌ها نسبت به مسائل جدید و پژوهش‌های جدید وجود دارد، در حوزه کمتر است.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید قم با اشاره به وضعیت نظریه‌پردازی در رشته‌های علوم قرآنی یادآور شد: نیاز است یک مقداری آن جدیت، جنب و جوش، طراوت و تازگی که در برخی رشته‌های دانشگاهی وجود دارد، در رشته‌های علوم قرآنی هم بیشتر شود و هنوز به معنای واقعی نظریه‌پردازی در این علوم جدی گرفته نشده است، البته این نظر بنده است، ممکن است لازم باشد به صورت میدانی از دانشگاه‌های مختلف در این عرصه استبصال شود که آیا تلقی همه این است یا خیر؟
انتهای پیام
