ایران جایگاه مناسبی در بهره‌برداری از بازار اسلامی ندارد/ فعالیت بیشترین استارتآپها در بخش اقتصاد اسلامی
گروه اقتصاد ــ معاون آموزشی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران در کارگاه «کسب‌وکارهای نوپای اسلامی» اظهار کرد: شاخص اقتصاد اسلامی جهانی نشان‌دهنده آن است که کدام کشورها بهترین جایگاه در بهره‌برداری از بازار اسلامی دارند که متأسفانه ایران جایگاه مناسبی در این زمینه ندارد.
به گزارش خبرنگار ایکنا، سیدرضا حجازی، مدرس کارگاه «کسب‌وکارهای نوپای اسلامی»، که صبح امروز، شنبه 29 دی‌ماه، به کوشش مرکز رشد واحدهای فناور هنرهای قرآنی، در سالن اجتماعات سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور برگزار شد، در سخنانی اظهار کرد: در ابتدا مقدمه‌ای را درباره کسب‌وکارهای نوپا یا همان استارتآپها و کارآفرینی بیان می‌کنم؛ استارت‌آپ یک دوره گذار است. منظور از دوره گذار زمانی است که هنوز کسب‌وکاری راه‌اندازی نکرده‌ایم تا زمانی که به تحقق کسبوکار می‌رسیم.
وی ادامه داد: نگاه دیگر در مورد استارت‌آپ اشاره به خروجی دارد. این همان زمانی است که ما یک کسب‌وکاری داریم. صفت دیگر برای استارت‌آپ اسلامی بودن آن است، اما پرسش این است که منظور از استارت‌آپ اسلامی چیست؟ در اینجا در مورد استارت‌آپ‌هایی صحبت میکنیم که در بازار اسلامی فعالیت دارند.
این کارشناس کسب‌وکارهای نوپا اظهار کرد: امروزه بازار حلال بازاری چندصد میلیاردی در جهان است. در ادامه بررسی میکنیم که فرصت‌های ایجاد کسب‌وکارهای نوپا در بازار اسلامی کدام‌اند. کار استارت‌آپ با یک فرضیه شروع می‌شود. بنابراین، اگر در این کارگاه بتوانیم به یک فرضیه برسیم، به هدف اول خود یعنی انتخاب یک فرصت برای راه‌اندازی کسبوکار نوپا دست پیدا کرده‌ایم.
استاد دانشگاه تهران در ادامه در پاسخ به این پرسش که با چه ویژگی‌هایی فرایند راه‌اندازی کسبوکار اسلامی محسوب می‌شود؟ بیان کرد: ابتدا تعریفی از کارآفرینی ارائه می‌دهم. در یک تعریف جامع، کارآفرینی به فرایند شناسایی و بهره‌برداری از فرصت به منظور ایجاد ارزش برای جامعه تعریف شده است، بنابراین کارآفرینی دارای دو بخش شناسایی فرصت و بهره‌برداری از فرصت است.
حجازی اظهار کرد: مرحله اول عمدتاً ادراکی است. در اینجا درک میکنیم که بین یک محصول و خدمت و یک بازار، اتصال و ارتباطی وجود دارد. این همان مرحله شناسایی فرصت است؛ مرحله بعد دنبال کردن فرصت است. در این زمینه باید منابع و سرمایه‌ای داشته باشیم و تیمی برای موفقیت فعالیت خود تشخیص دهیم.
معاون آموزشی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران ادامه داد: وقتی در مورد کسبوکار اسلامی صحبت میکنیم، هدف ما شناسایی یک نیاز در جامعه اسلامی و ارائه راه‌حلی مبتنی بر قواعد شریعت است. این همان فرصت استارت‌آپی اسلامی است تا خدمتی را مبتنی بر قواعد شریعت ارائه دهیم.
وی در ادامه به بررسی موضوع نیاز پرداخت و گفت: انسان‌ها در طول زمان نیازهای کم و بیش یکسانی داشته‌اند یا با مسائل مشابهی مواجه بوده‌اند اما راه‌حل‌های مختلفی به کار گرفته‌اند؛ از جمله این نیازها نیاز به خوراک، بقا، تعلق، حقیقت‌جویی، پرستش و ... بوده است. دو شرط موفقیت، شناخت نیاز و خودشناسی است؛ اگر نیازها را به خوبی شناسایی نکنیم قطعاً استارت‌آپ موفقی را شناسایی نخواهیم کرد.
این کارشناس کسب‌وکارهای نوپا یادآور شد. باید ویژگی‌ها و قابلیت‌های خود را شناخته و بر توانمندی‌های خود تکیه کنیم، در غیر این صورت حتی توانایی تشکیل یک تیم را هم نداریم. نباید وارد عرصه‌هایی شویم که توان پاسخگویی به آنها را نداریم؛ فرضیه ما باید مبتنی بر نیازی که آن را به خوبی شناخته‌ایم شکل بگیرد. کارآفرینان انسان‌هایی مثبت‌اندیش هستند و از کار خسته نمی‌شوند و این انرژی از درون انسان می‌جوشد.
حجازی با بیان اینکه کارآفرین به دنبال مقصر جلوه دادن دیگران و دولت یا بدشانسی نیست، اظهار کرد: کارآفرین معتقد است که باید خودم سرنوشتم را در اختیار بگیرم. اگر بخواهیم براساس قواعد اسلامی به رفع نیازهای طبیعی و غریزی اقدام کنیم، برای مثال می‌توانیم غذای حلال را تأمین کنیم یا درمان از طریق طب اسلامی را در دستور کار قرار دهیم.
وی در ادامه به معرفی فضای فرصت و نقش فناوری در ایجاد راه حل پرداخت و گفت: سه محور عمود بر هم شامل فناوری، محصول و بازار، همه فرصت‌های کارآفرینانه ممکن را تصویر می‌کنند. نقطه آغازین استارت‌آپ ایده یک محصول یا خدمت مبتنی بر فناوری برای رفع یک نیاز است. در استارت‌آپ گروهی از افراد به دنبال یادگیری برای رفع یک نیاز یا حل یک مسئله از طریق یک راه حل جدید هستند که اغلب فناورانه است تا از این طریق بتوانند کسب ارزش کنند.
معاون آموزشی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران تأکید کرد: در تعریفی دیگر، استارت‌آپ سازمانی موقتی است که می‌خواهد یاد بگیرد چگونه یک مدل کسبوکار گسترش‌پذیر و تکرارپذیر ایجاد کند. در این تعریف استارت‌آپ موقتی و هدف آن یادگیری است و منطق درآمد‌زایی آن مدل کسبوکار است. همچنین گسترش‌پذیری و تکرارپذیری از دیگر ویژگی‌های آن است.
وی در ادامه درباره استارت‌آپ‌های اسلامی گفت: گزارش سالانه بازار جهان اسلام نشان می‌دهد استارت‌آپ‌هایی که در بازار اسلامی فعالیت می‌کنند در سه دسته تقسیم می‌شوند؛ دسته اول در بازار محصولات حلال است که شامل سه بخش غذای حلال، محصولات دارویی حلال و محصولات آرایشی و بهداشتی حلال است. دسته دوم، بازار مالی اسلامی شامل بازار تأمین مالی اسلامی و سرمایه‌گذاری خطرپذیر و بانکداری اسلامی است. دسته سوم نیز استارت‌آپ‌های فعال در بازار سبک زندگی حلال است که سه بخش شامل «مسافرت حلال»، «پوشاک و مد حلال» و «سرگرمی و رسانه حلال» را داراست.
حجازی افزود: در کشورمان قابلیت‌هایی برای پاسخگویی به این نیازها داریم اما چون از توانایی‌های خودمان به خوبی استفاده نمی‌کنیم، در نتیجه استارت‌آپ‌هایی برای تولید محصولات حلال در آمریکا و کشورهای اروپایی شکل گرفته تا نیازهای بازار جهان اسلام را برطرف کنند.
این کارشناس استارت‌آپ و کسب‌وکارهای نوپا بیان کرد: شاخص اقتصاد اسلامی جهانی، یک تصویر به دست می‌دهد که کدام کشورها بهترین جایگاه در استفاده از بازار اسلامی دارند که متاسفانه ایران جایگاه مناسبی در این زمینه ندارد.
وی ادامه داد: بیشترین استارتآپها و شرکت‌ها در بخش اقتصاد اسلامی فعال هستند. همچنین تعدادی برند که به تولید غذای حلال مشغول هستند سهم زیادی از بازار اسلامی دارند. در بازار مالی اسلامی، صکوک یکی از ابزارهایی است که جای چک و اوراق قرضه را می گیرد. همچنین پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری اسلامی از سوی برخی استارتآپها در حال گسترش است.
این کارشناس کسب‌وکارهای نوپا در ادامه به بیان نکاتی درباره مسافرت حلال پرداخت و گفت: این بخش شامل توریسم فرهنگی، تاریخی، مذهبی و ساحل حلال است. در این زمینه با تکنولوژی دی آر استارت‌آپ‌هایی شکل گرفته‌اند که خدمات مذهبی را به گردشگران ارائه می‌دهند.
حجازی اظهار کرد: بازار پوشاک و مد اسلامی نیز با پوشش‌های مرتبط با حجاب سروکار دارد. در این حوزه هم ایران رتبه هشتم را داراست و وضعیت آن در مقایسه با برخی کشورها مناسب نیست. در حوزه بازار رسانه و سرگرمی حلال نیز اپلیکیشن‌ها، وب‌ها، عکس، فیلم و بازی برای کودکان با هدف تربیتی ایجاد شده است که درآمدهای بسیار خوبی هم دارند.
وی بیان کرد: در بازار داروی حلال، محصولاتی وجود دارند که به وسیله اجزای حلال ساخته می‌شوند. اصطلاحی با عنوان درمان‌های حلال هم در دنیا رایج شده که ترکیبی از درمان معنوی و دارویی حلال است. در این حوزه هم ایران وضعیت مناسبی ندارد. در بازار محصولات آرایشی و بهداشتی حلال، از اجزای غیرحلال در ساخت این محصولات استفاده نمی‌شود؛ این بخش شامل لوازم آرایشی، بهداشتی، شامپوها و غیره است که ایران در این بخش هم سهم مناسبی ندارد.
معاون دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران در پاسخ به این پرسش که استارت‌آپ‌های اسلامی مبتنی بر چه فناوری‌هایی شکل می‌گیرند؟ اظهار کرد: امروزه استارتآپها با تکنولوژی‌های نوین همراه هستند. این وضعیت را با عنوان انقلاب صنعتی چهارم می‌شناسند. یک دسته از این فناوری‌ها با اینترنت همراه هستند و پیچیده‌تر از این وضعیت، استفاده از اینترنت اشیا و بلاک‌چین است. بلاک‌چین باعث تمرکززدایی شده، مبادلات را امن می‌کند، ذخیره داده‌ها را شفاف و تأیید، صحه‌گذاری و ردیابی را تسهیل می‌کند. این مسائل باعث می‌شود از حلال بودن یک محصول مطمئن شویم. پیش‌بینی شده است که بازار این بخش در سال ۲۰۲۵ به بالغ بر ۱۲۳ هزار میلیارد دلار برسد.
وی در ادامه به توضیحی درباره روندهای تکنولوژی پیشرفته مؤثر بر استارتآپها پرداخت و گفت: چهار مورد شامل فناوری‌های محاسباتی، انرژی‌های تجدید‌پذیر، چاپ سه‌بعدی و فناوری‌های مرتبط با ادراک انسانی مهم‌ترین مواردی هستند که استارتآپها آنها را به کار می‌گیرند. بازارهای محصولات اسلامی از این چهار مورد متأثر هستند. حلال‌چین یک استارت‌آپ است که برای شناسایی غذا و وسایل آرایشی حلال شکل گرفته است و در واقع تأیید حلال بودن را انجام می‌دهد. استارت‌آپ‌های دیگری نیز با استفاده از تکنولوژی بلاک‌چین به شناسایی محصولات حلال می‌پردازند و در واقع بیشترین تأثیر را در بازار محصولات حلال و مخصوصا غذای حلال دارند.
معاون دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران تأکید کرد: در بازار مالی اسلامی هم فناوری‌هایی همانند بلاک‌چین و اتوماسیون یا فناوری یادگیری ماشینی وجود دارند که فناوری‌های اداری را هوشمند و خودکار کرده و باعث تسریع در امور می‌شوند. برخی فناوری‌ها هم در بخش سبک زندگی اسلامی فعال هستد که در این حوزه، فناوری‌های مرتبط با ادراک انسانی همانند دی آر اهمیت دارند. استارت‌آپ‌هایی همانند «سلام تکنولوژی» و «زیلیج» در این بخش فعال هستند.
حجازی در ادامه به ارائه توضیحاتی درباره برخی استارت‌آپ‌های اسلامی پرداخت و اظهار کرد: «الکیمیا»، یک پلتفرم ویدیویی در حوزه فرهنگی است که به ویژه به پرورش کودک اهمیت می‌دهد و تولید محتوایی می‌کند که مبتنی بر ارزش‌های اسلامی است و با کیفیت بالا در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد. درآمد سالانه این استارت‌آپ ۳/ ۶ میلیون دلار است. استارت‌آپ شروع خوب هم می‌خواهد روحیه خلاقیت را در میان مسلمانان بالاتر ببرد و آنها را برانگیزد که بزرگ فکر کنند. این استارت‌آپ شبکه‌ای درست کرده و از واژه امت مسلمان استفاده می‌کند. محل فعالیت آن در آمریکاست و درآمد سالانه آنها ۱/۱ میلیون دلار است.
این کارشناس کسب‌وکارهای نوپا بیان کرد؛ «داگان حلال»، هم تجارت حلال و هم خرید و فروش حلال را مورد توجه قرار داده است. در مالزی فعالیت می‌کند و درآمد سالیانه ۴/۷ میلیون دلار است. «قرآن هاست»، یک پلتفرم آموزش قرآن به صورت آنلاین و یکی از برترین پلتفرم‌های آموزش قرآن برای مسلمانان در کشورهای آمریکا، انگلیس و کاناداست. در آمریکا در سال ۲۰۱۱ تاسیس شده و درآمد سالانه آن ۲/۶ میلیون دلار است. «حج نت»، اپلیکیشن تولید محتوا در حوزه حج است که در امارات تأسیس شده و درآمد سالانه آن بالغ بر ۶ میلیون دلار است. استارت‌آپ «جی پی اس اسلامی» هم یک اپلیکیشن مویابل طراحی کرده است که در لندن راه‌اندازی شده و به کاربران کمک می‌کند تا مراکز مذهبی همانند مساجد و محل نماز را شناسایی کنند.
معاون دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران درباره فرایند راه‌اندازی استارت‌آپ‌های اسلامی گفت: در این بخش، ارزیابی فرصت و رویکرد لین در راه‌اندازی مورد توجه است. رویکرد لین نیز دارای پنج بخش شامل خلق ارزش، توسعه محصول، کشف و اعتبارسنجی مشتری، اثبات گسترش پذیری و تکرارپذیری بوم کسبوکار و خلق مشتری و شرکت‌سازی است. ما باید مبتنی بر فرصت، یک چشم‌انداز ترسیم کنیم چون شوق و اشتیاق درونی به کارافرین انرژی می‌دهد و این شوق با یک چشم‌انداز ایجاد می‌شود. نوشتن چشم‌انداز نیازمند دانشی است که باید آن را به دست بیاوریم. گام بعدی استراتژی است. در این راستا باید بدانیم که چگونه باید مشتری را جذب کرده و چگونه به بازار ورود پیدا کنیم. مرحله سوم نیز شروع به آن کار است.
حجازی با اشاره به جایگاه کارآفرینی در نظام سرمایه‌داری افزود: زیربنای نظام سرمایه‌داری اومانیسم یا انسان‌گرایی است. در زیرمجموعه آن لیبرالیسم و سوسیالیسم همواره در رقابت برای برتری در جامعه بوده‌اند که تاکنون لیبرالیسم موفقیت بیشتری کسب کرده است. اومانیسم برخی مبانی فلسفی دارد. هدف اقتصاد سرمایه‌داری رسیدن به ثروت و رفاه و حداقل دخالت دولت است. با این مبانی، نظام سرمایه‌داری منجر با فاصله طبقاتی، استثمار کارگران و بسیاری مشکلات دیگر شد. در این راستا ژوزف شومپیتر که با عنوان پدر کارآفرینی شناخته می‌شود تبدیل به ناجی نظام سرمایه‌داری شد. وی معتقد بود که اگر هرکسی امکان ورود با اقتصاد با ایده نوآورانه داشته باشد، منجر به پویایی جامعه و توزیع ثروت خواهد شد.
این کارشناس استارت‌آپ و کسب‌وکارهای نوپا افزود: معتقدیم که باید مبانی دینی و اسلامی را مبنا قرار دهیم و مکتب ما به جای اسلام، لیبرالیسم باشد. انقلاب اسلامی سیاست ما را تغییر داد اما اقتصاد ما تغییر نکرد چون مکتب اقتصادی نداشتیم لذا هنوز لیبرالیسم بر اقتصاد ما حاکم است بنابراین باید پارادایم‌سازی کنیم و معتقدم اقتصاد مقاومتی می‌تواند جایگزین باشد اما هنوز اقتصاد مقاومتی تبدیل به مکتب نشده است. لذا باید مکتب نوینی از کارآفرینی اسلامی را مورد توجه قرار دهیم
معاون دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران گفت: برخی اصول دینی حاکم بر استارتآپها شامل وقایه، عدالت، عبودیت، اخلاص، صلاح و سداد، ابتلا و آزمون، توکل، برکت، کمال و قرب، کمال و قرب و معنویت و ارزش‌شناسی است. با توجه به این اصول، یک هرم تمدنی حاصل می‌شود که رضوان و معرفت در راس آن سپس عبودیت، عدالت اجتماعی و انسان رو به کمال و مولد قرار دارد.
حجازی در پایان اظهار کرد: با چنین دیدگاهی، تعریف کارآفرینی از دیدگاه اسلامی، تلاش برای کمال نفس از طریق شناسایی فرصت‌های خیر و بهره‌برداری از آنها از روی وظیفه بندگی است که نتیجه آن رضایت خداوند و حصول برکت و ایجاد ارزش برای فرد و جامعه است.
برای مشاهده گزارش تصویری این کارگاه اینجا کلیک کنید.
انتهای پیام
