حال و هوای محرم در دارالولایه سیستان

به گزارش ایکنا از سیستان‌وبلوچستان، سرزمین «سیستان» از دیرباز به «دارالولایه» معروف بوده است و مردم این منطقه، آن را بزرگترین افتخار خود می‌دانند، زیرا برای آن، خون‌ها داده‌اند و رنج‌ها کشیده‌اند.

مورخان و صاحبان اندیشه، یکی از دلایل این نام‌گذاری را، عدم ناسزاگویی و لعن امیرالمومنین(ع) در دورانی می‌دانند که این عمل ننگین از سوی حکومت وقت، اجباری شده بود؛ بطوری که یاقوت حموی، ادیب و مورخ اسلامی سده ششم هجری، در کتاب مشهور معجم البلدان آورده است « آن‌گاه که بر تمام منابر شرق و غرب دنیای اسلام، به امر بنی امیه، علی ابن ابیطالب (ع) را لعن می‌گفتند، در سیستان این امر انجام نشد و مردم سیستان بر این دستور بنی امیه گردن ننهادند، در حالی که علی(ع) که با رسول‌الله(ص) عهد اخوت بسته بود، حتی بر منابر مکه و مدینه و در حرمین شریفین لعن می‌شدند».

حجت‌الاسلام علی دوانی، مورخ و مدرس حوزه علمیه قم، در کتاب «قیام مردان مرد سیستان» نوشته است « تنها قومی که روی کره زمین، زیر بار ننگ سب علی(ع) نرفتند، مردم سیستان بودند که همین امر باعث شد تا از سوی خلیفه برای آنان مجازات تعیین شود. به واسطه این ایستادگی، خلفای وقت به منظور تنبیه مردم سیستان، در سال اول مالیات ۳۰ مثقال نقره و در سال دوم ۳۰ مثقال طلا را به ازای هر خانوار در نظر گرفتند».

این پژوهشگر تاریخ سیستان می‌افزاید: سیستانیان تمامی مالیات‌ها و جزیه‌های مشخص شده را پرداخت کردند، اما باز هم در برابر خواست حاکمان وقت به سب و لعن حضرت علی(ع) تسلیم نشدند.

بنابراین، به گواه تاریخ، مردم این منطقه همواره مرید اهل بیت رسول‌الله(ص) بوده‌اند و هیچگاه دهان به سب مولا علی(ع) نگشودند؛ این عشق و ارادت مردم سیستان در مناسبت‌های مختلف و از جمله ایام محرم نیز به روشنی قابل مشاهده است.

محرم در سیستان

مردم سیستان، همانند سایر مسلمانان سرتاسر ایران اسلامی، هر ساله در دهه اول محرم، آیین‌هایی برگزار می‌کنند تا یاد شهدای دشت نینوا و پیام آن سید و سرور شهیدان، به دست فراموشی سپرده نشود. نوحه خوانی، سینه زنی و زنجیرزنی، تعزیه خوانی و قرائت زیارت عاشورا از جمله‌ آیین‌های معمول مردم این خطه در ایام محرم به شمار می‌رود.

در این ماه، مردم سیستان به احترام اباعبدالله(ع)، از برگزاری مراسم جشن و سرور، از جمله مراسم عروسی، جشن تولد و یا خرید لباس نو پرهیز می‌کنند. همچنین از ابتدای ماه، رخت سیاه بر تن کرده و خود را در داغ فرزند زهرا(س) شریک می‌دانند.

در ماه محرم، زنان دست از انجام فعالیت‌های روزمره مثل حصيربافی و صنايع دستی برداشته و سعی می‌کنند بیشتر به کارهای خیر مشغول شوند، از جمله این‌که در خانه‌ها مراسم روضه‌خوانی برگزار می‌کنند و همچنین انواع غذاهای محلی مانند حلوا، برنج و خورشت طبخ کرده و میان خانواده‌های نیازمند توزیع می‌کنند.

سیستانی‌ها در جواب فردی که در این ایام از آنان درخواست انجام کاری که ضرورت ندارد را داشته باشد، این ضرب المثل را به کار می‌برند که «در ای روز، گرگه وه گله نمزنه»، یعنی در این روز گرگ هم به گله نمی‌زند، که به نوعی نشان دهنده بزرگ بودن مصیبت خاندان ائمه (ع) است.

شووی‌خوانی و خیمه سوزان

از جمله آیین‌های ویژه این ماه، شووی خوانی یا همان تعزیه‌خوانی است. از دیر‌باز مرسوم بوده است که روز هشتم محرم، تعزیه حر، در روز تاسوعا تعزیه آقا ابوالفضل(ع) و در روز عاشورای حسینی نیز تعزیه شهادت امام حسین (ع) و علی‌اصغر(ع) و علی‌اکبر(ع) برگزار می‌شود.

در تعزيه خوانی، يک نفر از گروه تعزيه خوانی با صدای طبل، شروع شدن تعزيه را به اطلاع مردم می‌رساند، بعد از اين که مردم جمع شدند، در صحنی که به اين منظور تهيه شده است، تعزيه خوان‌ها مرثيه‌های خود را اجرا می‌کنند. در سيستان غالب لوازم و تجهيزات مورد نياز تعزيه خوانی از نذورات مردم تهيه می‌شود.

تعزیه عاشورا در غروب آن روز برگزار می‌شود و سیستان در حزن و اندوه فراوان فرو می‌رود، به دنبال آن نمایش آتش زدن خیمه‌ها (خیمه سوزان) و اسارت بازماندگان کربلا از صحنه‌های دردناک تعزیه غروب عاشورا است که دلدادگان فرزند زهرا(س) را در اندوهی عمیق فرو می‌برد.

مشعل گردانی

علم گردانی، گلدسته و مشعل گردانی نیز از دیگر آیین‌های مردم سیستان در ایام محرم است.

در گذشته که روستاها از نعمت برق محروم بودند، با فرارسیدن ماه محرم، شب‌ها مردم مشعل‌هایی را روشن کرده و در مسجد و میدان اصلی روستا نصب می‌کردند؛ گاهی تعدادی از جوانان وظیفه داشتند مشعل‌های افروخته را در کوچه‌ها، همراه با گلدسته‌ها در کنار چاووش خوان می‌گرداندند و رسیدن ایام سوگواری را اطلاع می‌دادند، همچنین در بعضی مناطق رسم براین بود که مشعل در میدان روستا و یا در مساجد و تکایا در مکان مشخصی نصب و روشن نگه داشته شود.

همچنین از گذشته تا امروز، مرسوم بوده که در این ایام، گلدسته‌های مخصوص در معابر شهر به حرکت درآورده شود تا همگان از آغاز ایام عزا مطلع شوند. چاووشی‌خوانی، محتشم خوانی، مداحی، سینه‌زنی، زنجیرزنی، سینه نشسته کا، جوش پامنبری، جوش پاوکا نیز از شیوه‌های عزاداری مردم این خطه است.

سقاخوانی

سقاخوانی اوج ارادت مردم اين خطه را به حضرت اباعبدالله (ع) و برادر بزرگوارشان حضرت عباس(ع) نشان می‌دهد. در اين ايام ارادتمندان به امام حسين (ع) در حالی که با يک دست مشک آب و با دست ديگر کاسه‌ای در دست دارند، به ياد تشنه لبان کربلا، عزاداران را سيراب می‌کنند.

برخی از سقاها در گذشته اشعاری نيز در قالب مرثيه سرايی می‌خواندند.

نام‌گذاری دهه اول محرم با نام شهدای عاشورا

به جز تعزیه یا شبیه خوانی که در هر روز به نام یکی از یاران سالار شهیدان اجرا می‌شود، از گذشته‌های دور، هر یک از روزهای دهه نخست ماه محرم را به نام و یاد یکی از اهل بیت و یاران امام حسین (ع) گرامی داشته و عزاداری می کنند.

مثلا روز چهارم محرم که به عزاداری «حر» نامگذاری شده، مردم همراه با برگزاری مجالس عزا، نذورات خود را نیز در قالب غذاهای گرم تهیه و بین عزداران توزیع می‌کنند.

روز پنجم به نام فرزندان حضرت زینب(س)، روزهای ششم تا هشتم به یاد حضرت قاسم و حضرت علی اکبر، نهم به نام حضرت ابوالفضل و دهم به نام و یاد سید شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع)، عزاداری می‌شود.

قیام عاشورا، محور وحدت جهان اسلام

بزرگداشت شهادت اباعبدالله(ع) مختص شیعه نیست، بلکه برادران اهل سنت نیز در این ایام، با قرائت قرآن و روزه‌داری، خود را در این مصیبتی که بر اهل بیت رسول‌الله(ص) وارد شد، شریک می‌دانند.

اهل سنت سیستان‌وبلوچستان، مرید اهل بیت رسول‌الله(ص) هستند، خود را در این غم شریک می‌دانند و تنها نحوه عزاداری آنان متفاوت است. اهل سنت این منطقه، در ایام محرم از برپایی مراسم جشن و سرور خودداری کرده و سفرهای غیرضروری را نیز لغو می‌کنند.

گزارش از هادی محمدی