تفسیر تنزیلی مشروع‌ترین و مقبول‌ترین سبک تفسیری قرآن است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، مدیر حوزه  علمیه خواهران، شامگاه 10 تیرماه در نشست «سبک تفسیر تنزیلی» از سلسله نشست‌های دوره تخصصی تفسیر، گفت: در تفسیر تنزیلی سبک تغییر یافته و سوره‌ها براساس ترتیب نزول ملاک مفسر قرار می‌گیرد زیرا قصد داریم مرادِ بیشتر و علم افزون به دست بیاوریم؛ پس گاهی هدف از مطالعه قرآن این است که ببینیم در آیات چه مطلبی نهفته است و محتوا را به دست بیاوریم ولی گاهی نگاه ما این است که قرآن آمده تا دین را وارد عرصه زندگی و تحول ایجاد کند و سبک تنزیلی دنبال تحول است.

وی با بیان اینکه در این سبک ما با مسئله سر و کار داریم، افزود: قرآن برای تحقق دین در عرصه زندگی و تحول‌آفرینی به تدریج نازل شده و جامعه آن دوره را به چالش کشیده است؛ این تحول از شرک به توحید و کفر به ایمان و از زندگی در مدار شهوت به مدار مصلحت و اراده و از دنیای محدود مادی به دنیای بسیار وسیع و از رهاشدگی به سمت تقوا و ضابطه‌مندی است. این مفاهیم به نحو خاصی وارد جامعه شد و تقدم و تاخر داشت و برخی مسائل در اولویت قرار گرفتند و برخی مقدمه مسائل دیگر بودند و هر کدام هم به اندازه لازم به جامعه تزریق شد.

بهجت‌پور با تأکید بر اینکه برای فهم این موضوعات و حل مسائل نیازمند تفسیر تنزیلی هستیم، تصریح کرد: گاهی یک موضوع در جامعه دینی دچار چالش است مثلا در ایران امروز امر به معروف و نهی از منکر و انفاق و رفتارهای توحیدی احیا نشده است و از منظر تفسیر تنزیلی به بحث درباره آن می‌پردازیم و گاهی سراغ یک جامعه غیردینی می‌رویم و برای هر منطقه‌ای در دنیا براساس دین نسخه می‌پیچیم لذا دو نوع تفسیر تنزیلی داریم؛ یکی تفسیر تنزیلی ترتیبی و دیگری تفسیر تنزیلی موضوعی است.

مشروع‌ترین سبک تفسیری

این مفسر قرآن بیان کرد: مشروع‌ترین و مقبول‌ترین سبک تفسیر که در سنت معصومین(ع) ریشه دارد سبک تفسیر تنزیلی است زیرا پیامبر آنچه در اختیار مردم می‌گذاشت تلاوت همان آیاتی بود که روزانه و یا هر چند روز یک بار بر او نازل می‌شد و ایشان معانی آیات را هم برای مردم بازگو می‌کرد، گاهی ده آیه و گاهی یک سوره در اختیار پیامبر قرار داده می‌شد و او به مردم آموزش می‌داد.

بهجت‌پور اظهار کرد: بنابر اقوال از جمله روایتی از ابن مسعود پیامبر ده آیه ده آیه بر ما قرائت می‌فرمود و وقتی می‌دیدند آن را آموختیم سراغ آیات جدید می‌رفتند؛ این سبک در روش و فرمایشات امام علی(ع) هم مورد اشاره است؛ امام فرموده که هر مقدار آیات که بر پیامبر نازل می‌شد همراه با شان نزول و تبیین آن به من می‌آموخت و حتی اگر در مسافرت بودم بعد از بازگشت در اختیار من می‌گذاشتند بنابراین امام علی(ع) در حقیقت علاوه بر کتابت وحی، تفاسیر و شأن نزول را هم روزانه دریافت و مکتوب می‌کردند.

مدیر حوزه علمیه خواهران اضافه کرد: پاسخگویی به مسائل جامعه زمانی ممکن است که ما قرآن را به صورت یک منظومه منسجم ببینیم و ارتباط بین آیات و سوره‌ها برقرار کنیم؛ امروز جوامع به سمتی رفته که روش‌های تربیتی را فرا بگیرد و قرآن کریم هم مجموعه شیوه‌های تربیتی را به کار گرفته است لذا گاهی تهدید و بشارت؛ گاهی بیان عبرت‌های گذشته و گاهی تحلیل انگیزه‌ها و وعده و وعیدها  را دارد.

وی افزود: کاری که بنده در تفسیر تنزیلی انجام داده‌ام تکمیل ادبیات نظری این سبک بود؛ زیرا باید این سبک را خوب بشناسیم و ضوابط آن را به خوبی تبیین کنیم. چند کتاب در این زمینه چاپ کرده و در دست چاپ دارم؛ شش جلد تفسیر همگام با وحی هم تألیف شده و از سوره علق تا لقمان پیش رفته است و تا انتهای سوره‌ها را دنبال خواهیم کرد.

تحول‌آفرینی و مهندسی تحولات جامعه

بهجت‌پور بیان کرد: از نگاه بنده فایده این سبک زمانی است که بتواند روش تحول را از قرآن گزارش دهد، بنابراین سعی شده تا با پیوند بین آیات یک سوره و با سوره‌های قبل روش‌های جزئی و سیر تحول با عنوان گام‌های تحول استخراج و گزارش شود. گام دیگری که در جهان اسلام طی نشده تفسیر تنزیلی موضوعی است که بنده باید در این مقوله هم گام برمی‌داشتم، تاکنون چند جلد از این تفسیر هم منتشر شده و پایان‌نامه‌ها و مقالاتی نیز تدوین شده است.

استاد حوزه علمیه اظهار کرد: در قرآن 29 هدف در ایجاد تحول توزیع شده و در مجموع این اهداف 134 بار در چند دوره نزول قرآن تکرار شده است؛ همچنین کتاب «روش پاکدامنی جامعه» را تألیف کرده‌ام؛ در این کتاب به این موضوع پرداخته شده است که پیامبر چگونه توانست جامعه آلوده آن دوره را که در آن زنا و آلودگی‌های جنسی رواج داشت به جامعه‌ای تبدیل کند که در آن زنا مذوم و مشمول بدترین نوع مجازات است. در مورد پوشش و حجاب کتابی با عنوان «روش فرهنگسازی پوشش اسلامی» تألیف کرده‌ام.

وی اضافه کرد: روش تربیت توحیدی هم از مقولاتی است که در قالب کتابی چاپ می‌شود؛ قرآن  در طول 23 سال راهی را طی کرده که دانه توحید در جامعه کاشته و بارور شود و ما هم باید با فهم آن جامعه خودمان را توحیدی کنیم؛ یا جامعه‌پردازی و استقرار نظام اسلامی قواعد و اصولی دارد که به تدریج در طول 23 سال بیان شده است. امروز اگر بخواهیم نظام مقدس اسلامی را برپا کرده و امر دین را محقق کنیم چاره‌ای نداریم الا اینکه گام‌های قرآن را در این مسیر بشناسیم و متناسب با نیازهای امروز اجرا کنیم.

تحولات چهارگانه جامعه عصر رسول الله

بهجت‌پور در ادامه افزود: قرآن در آیه آخر سوره مبارکه فتح مراحل قوام جامعه توحیدی و دینی را به گیاهی تشبیه کرده است که تبدیل به درختی تنومند می‌شود؛ مثل پیروان پیامبر هم 4 مرحله‌ای است و پیامبر به واسطه قرآن جامعه مشرک آن دوره را به جامعه مستحکم توحیدی و دینی تبدیل کرد. اینکه با چه آموزه‌هایی هویت می‌یابیم، قد می‌کشیم و غلیظ و قوی می‌شویم و با چه تدابیری می‌توانیم جامعه را حفظ و نگهداری کنیم.

وی در پایان اضافه کرد: در سیر نزول، مسئله امامت در سوره مائده که 113 و یا سوره 114 آمده است؛ یعنی امر تحقق دین از اینجا به بعد به وسیله امام صورت خواهد گرفت همچنین بعد از امامت باید تکثیری از فقهای دین‌شناس رخ دهد تا مسیر تداوم یابد لذا در سوره توبه به عنوان آخرین سوره مسئله «نفر» مطرح می‌شود. بنابراین سیر نزول کاملا هوشمندانه در طول قرآن و در سوره‎‌های مختلف بیان شده است.