هشت آسیب عمده پژوهش‌های قرآنی / چگونه از موازی‌کاری جلوگیری کنیم؟

 

 

 

معتقدم سه نقطه قوت اصلی برای پژوهش‌های قرآنی در کشور وجود دارد. خوشبختانه بستر پژوهش‌های قرآنی در حوزه و دانشگاه مهیاست و مراکز، کتب و آثار بزرگان و مخصوصاً فناوری نرم‌افزاری در زمینه علوم قرآنی در اختیار پژوهشگران قرار دارد که در زمینه پژوهش بسیار کمک کرده و آن را تسریع کرده و تعمیق بخشیده است. حُسن دیگر این است که امروزه نیروهای انسانی بسیار مستعدی مخصوصاً در میان قشر جوان در حوزه و دانشگاه داریم که می‌توانند تبدیل به پژوهشگران برتر قرآنی شوند. همچنین نقطه قوت سوم اینکه امروزه متقاضی برای پژوهش‌های قرآنی بسیار بیشتر از قبل است.

اما علی‌رغم کارهای خوبی که در حوزه پژوهشی انجام گرفته درباره ضعف‌هایی که در این زمینه وجود دارد باید گفت هنوز یک مرکز متمرکز و بزرگ پژوهشی که نظارتی بر تمام مراکز پژوهشی دیگر داشته باشد وجود ندارد و موازی‌ کاری و کارهای تکراری به میزان زیادی صورت می‌گیرد چراکه انسجام، وحدت و هماهنگی در کارهای پژوهشی وجود ندارد لذا این نیازی مهم و درازمدت است تا بتوان پژوهش را تقویت کرد.

 

خداوند در آیه 187 سوره آل عمران فرموده است: «وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلَا تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا ۖ فَبِئْسَ مَا يَشْتَرُونَ؛ و چون خدا از آنان که کتاب به آنها داده شد پیمان گرفت که حقایق کتاب آسمانی را برای مردم بیان کنید و کتمان نکنید، پس آنها عهد خدا را پشت سر انداخته و آیات الهی را به بهایی اندک فروختند، پس بد معامله‌ای کردند» خداوند در اینجا یک رسالت بزرگ علما را پژوهش معرفی کرده و از آن‌ها میثاق و پیمان گرفته است که این کار را انجام دهند و با پژوهش، رسالت الهی را تبیین کنند.

 

 

دومین نقطه ضعف، نداشتن امکانات و وسایل لازم برای تحقیقات میدانی در برخی از مراکز پژوهشی است. امکانات برخی از این مراکز بسیار سطحی و اندک است لذا برای کار مهمی همانند پژوهش در کتاب قرآن که بزرگترین پدیده عالم و هدیه پروردگار به بشریت است کفایت نمی‌کند بنابراین باید بهترین امکانات در خدمت قرآن باشد تا معارف آن نشر، تبلیغ و ترویج شود.

نقطه ضعف سوم اینکه علی‌رغم همه کارهای پژوهشی، شاهد ضعف روحیه نقدپذیری و نقادی هستیم. کار زمانی رونق پیدا می‌کند که خوب نقادی شود و این از نظر قرآن کریم کاملاً مورد تأیید است. خداوند در قرآن کریم فرموده است: «وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ ۚ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَٰئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا؛ و (ای انسان) هرگز آنچه را که بدان علم و اطمینان نداری دنبال مکن که چشم و گوش و دل همه مسئولند.» (اسراء/ 36)  یعنی هیچ چیز را سربسته قبول نکنید؛ در واقع قرآن کریم می‌فرماید باید در پژوهش‌ها و گفته‌ها و نوشته‌ها، دقت عمل بیشتری شود لذا باید ضعف روحیه نقدپذیری را برطرف و روحیه نقادی و البته به شکل منصفانه و سازمان‌یافته را در کارهای پژوهشی تقویت کنیم.

 

 

اساساً ضعف دیگر عدم حمایت مادی و معنوی از محققان است. در بسیاری از مراکز نظامی در سراسر دنیا ملاحظه می‌کنیم که یک نظامی ولو یک سرباز را حمایت می‌کنند اما ما محققانی داریم که کار قرآنی می‌کنند ولی از جانب هیچ مرجعی حمایت نمی‌شوند یا حمایت بسیار اندک است لذا حمایت، هم اثر مادی و هم علمی و پژوهشی در پی دارد و شخص پژوهشگر با روحیه، انگیزه و قدرت و انرژی بیشتری کارهای پژوهشی را پیش خواهد برد.

 

 

ضعف دیگر در این زمینه، مطلق‌ انگاری است. برخی از کارهای پژوهشی صرفاً به این علت که یک عالم معروف، مشهور و صاحب نظری آن را انجام داده به صورت دربسته پذیرفته می‌شوند اما باید در حوزه‌های علمیه، سخن و نظر بزرگترین علما مورد نقد و بررسی قرار گیرد چراکه یک نظریه، باید زمانی مورد پذیرش مطلق قرار بگیرد که درباره آن به قطع و یقین برسیم، بنابراین مطلق‌ انگاری نظرات برخی از بزرگان و پژوهشگران معروف هم مانعی دیگر برای پژوهش‌های موفق قرآنی است.

برخی از پژوهشگران هستند که سرمایه و توان علمی و قلم خوبی دارند اما به زبان روز دنیا مسلط نیستند لذا نمی‌توانند آن را به خوبی در اختیار مردمی که به این پژوهش‌ها نیاز دارند قرار دهند. ضعف دیگر عدم ارتباط و هماهنگی خودِ پژوهشگران با همدیگر است. وقتی این ارتباط به شکل شخصی و گروهی برقرار شود از تجربیات همدیگر به میزان بیشتری استفاده می‌کنند و از موازی‌ کاری جلوگیری شده و کارها به شکل زیباتر، بهتر و جامع‌تر ارائه می‌شود.

مشکل دیگر عدم شناخت موضوعاتی است که مردم به آن نیاز دارند و باید کار پژوهشی قرآنی روی آنها صورت گیرد؛ برای مثال امروزه یکی از آسیب‌ها، فضای مجازی است که رهبر معظم انقلاب آن را به قتلگاه تشبیه کردند لذا اگر این فضا را واکسینه نکنیم از هر سرطانی کشنده‌تر است و در این زمینه پژوهش‌های قرآنی می‌تواند مؤثر باشد یعنی در چه موضوعات قرآنی باید در فضای مجازی با مردم صحبت کنیم که مورد نیاز و ابتلای مردم باشد. این موضوعات باید به صورت عمیق و به روز مورد بررسی پژوهشگران قرار گیرد.

 

 

این یکی از آسیب‌های بسیار جدی پژوهش‌های قرآنی است چراکه در بسیاری از مواقع یک عالم یا دانشمند طرحی پژوهشی را انجام می‌دهد بدون اینکه از کارهای پژوهشی که در این زمینه انجام شده اطلاع داشته باشد لذا وقتی آن را ارائه می‌دهد مشاهده می‌کند که یک کار پژوهشی دقیقاً با همان موضوع انجام شده است بنابراین اگر یک مرکز یا بانک اطلاعات مرکزی برای پژوهش‌های قرآنی وجود داشته باشد که وقتی پژوهشگر می‌خواهد دست به قلم ببرد تاریخچه پژوهش‌های قبلی را به خوبی رصد کند دیگر موازی‌ کاری پدید نمی‌آید.

 

 

اگر شناخت کافی برای پژوهشگر به دست بیاید پژوهش‌ها تکراری و موازی هم نخواهند بود و چنین چیزی میسر نمی‌شود مگر اینکه یک بانک اطلاعاتی متمرکز وجود داشته و در اختیار پژوهشگر باشد. و از طرفی بایستی صرفاً افراد متخصص در این حوزه به پژوهش بپردازند همانگونه که هیچ کسی غیر از پلیس راهنمایی و رانندگی این صلاحیت و مجوز را ندارد که در سر چهارراه‌ها بر عبور و مرور ماشین‌ها نظارت کند در حوزه پژوهشی هم هر کسی نباید اجازه فعالیت داشته باشد.

پژوهشگری که می‌خواهد فعالیت قرآنی انجام دهد باید از یک مرکز قرآنی، از منظر علمی و کاری مجوز داشته باشد و اگر هم یک استاد حوزه و دانشگاه مقاله‌ای نگاشت آن را فوراً در آن سامانه متمرکز ثبت کند. متأسفانه چون کارهای پژوهشی قرآنی به خوبی مدیریت نمی‌شود موازی‌ کاری هم در آن اتفاق می‌افتد چراکه نهاد‌های پژوهشی به دور خود دیوار کشیده و کارهای خود را در اختیار دیگران قرار نمی‌دهد، لذا نیازمند مدیریت متمرکز با برنامه‌ریزی دقیق، فعال و مدون هم هستیم تا هم طرح‌های علمی پژوهشگران که محرمانه است لو و به سرقت نرود و هم اینکه موازی‌ کاری صورت نگیرد.