بدون حساب به نبرد دشمن نروید

به گزارش ایکنا، جلسه شرح نهج‌البلاغه محمدعلی انصاری، مفسر قرآن و نهج‌البلاغه روز گذشته در فضای مجازی برگزار شد.

در ادامه گزیده متن جلسه را می‌خوانید؛

در ادامه مباحث نهج‌البلاغه، به خطبه 124 رسیدیم. این خطبه در ردیف خطبه‌هایی است که مربوط به صفین است. امیرالمومنین(ع) در این خطبه کوتاه مجموعه‌ای از آموزه‌های نظامی را برای یاران خویش بازگو می‌کند.

حضرت در ابتدا فرمودند: «فَقَدِّمُوا الدَّارِعَ وَ أَخِّرُوا الْحَاسِرَ». «دارع» به معنای کسی است که زره می‌پوشد. «حاسر» هم کسی است که نه زره دارد و نه کلاه‌خود. امام در توصیه اول می‌فرمایند کسانی که جامه رزم دارند و مجهز هستند را جلو بفرستید اما آنهایی که چنین نیستند خط بعدی باشند. این نکته، نکته ظریفی است که امام سخنشان را با این توصیه آغاز می‌کنند. حق این است کسانی که مجهز هستد خط مقدم و جلودار باشند. در هر مسئله‌ای آنچه مهم است این است؛ باید تمام ملاحظات عاقلانه پیش‌بینی شود و نمی‌شود به بهانه شجاعت و شهادت‌طلبی بدون حساب جلو رفت. توصیه امام این است مفت‌بازی معنا ندارد چون کسانی که جلودار هستند در معرض تلفات انسانی هستند و وقتی آمادگی لازم را دارند و سلاح دفاع به تن دارند، بدیهی است آمار تلفات انسانی در نبرد پایین می‌آید. این پایین آمدن آمار تلفات، روحیه مجاهدان را بالا می‌برد و روحیه دشمن را تضعیف می‌کند. اگر عکس این باشد و نیروی مقدم آسیب‌پذیری بیشتری داشته باشند، هم مجاهدان ضعف روحیه پیدا می‌کنند و هم دشمن تقویت روحیه پیدا می‌کند.

راهکار امیرالمومنین(ع) برای کند کردن تیغ دشمنان

توصیه بعدی حضرت این است که فرمودند: «وَ عَضُّوا عَلَى الْأَضْرَاسِ فَإِنَّهُ أَنْبَى لِلسُّيُوفِ عَنِ الْهَامِ». اضراس مجموعه دندان‌ها است ولی به دندان‌های آسیاب گفته می‌شود که سطح تماس بیشتری نسبت به سایر دندان‌ها دارند. امام فرمودند دندان‌ها را بر هم بفشارید، این موجب آن می‌شود شمشیرها هنگامی که به سر فرود می‌آید کندی کند و میزان آسیب‌پذیری کمتر خواهد بود، این توصیه دو معنا دارد. اول معنای لفظی و دوم معنایی که از فرا لفظ استفاده می‌شود. معنای لفظی این است؛ وقتی در معرض ضربات دشمن قرار می‌گیرید خودتان را دچار سستی نکنید و حالت انقباض بگیرید تا استحکام و صلابت بیشتری داشته باشید. این توصیه دقیقی است که امام مطرح می‌کنند. فراتر از ظاهر کلام، در حقیقت امام می‌فرمایند عزمتان را جزم کنید و قاطعیت بیشتری در مقابل دشمن نشان دهید که اگر دشمن، جدیت بیشتری از شما ببیند تیغ او کندتر خواهد بود. دور نیست معنای دوم هم از کلام امام قابل استفاده باشد.

توصیه سوم حضرت این است: «وَ الْتَوُوا فِي أَطْرَافِ الرِّمَاحِ فَإِنَّهُ أَمْوَرُ لِلْأَسِنَّةِ». امام می‌فرمایند در مواجهه با نیزه‌ها که به سوی شما پرتاب می‌شوند حالت این سو، آن سو و پیچ و تاب داشته باشید و در خط مستقیم نایستید تا دشمن نتواند شما را مورد هدف قرار دهد.

توصیه بعدی حضرت این است: «وَ غُضُّوا الْأَبْصَارَ فَإِنَّهُ أَرْبَطُ لِلْجَأْشِ وَ أَسْكَنُ لِلْقُلُوبِ» ما هم «غمض» داریم و هم «غض». غمض به معنای بستن چشم است لذا می‌گوییم از این کار اغماض کنید یعنی چشم‌پوشی کنید ولی غض به معنای چشم‌پوشی نیست. قرآن می‌فرماید: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ». غض به معنای کوتاه کردن نگاه و خیره و تیز نکردن نگاه است. حضرت در این توصیه می‌فرماید غض بصر کنید، چراکه این امر برای دل و جانتان استواری و محکمی بیشتری می‌آورد.

وقتی قرآن می‌فرماید؛ «قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ»، نمی‌گوید نسبت به چه چیزی غض بصر کنید. باید این امر را از شان نزول آیه بگیریم. در آن زمان هنوز پوشش زنان واجب نشده بود. نقل است روزی یک زنی سرش باز بود و جوانی از انصار محو تماشای او شد و به دنبال او می‌رفت که سر راه به دیوار برخورد کرد و آسیب دید. بعد به محضر پیامبر(ص) آمد و ماجرا را تعریف کرد، بعد آیه نازل شد.

در اینجا هم امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند؛ «وَ غُضُّوا الْأَبْصَارَ» ولی نفرموند از چه چیزی غض بصر کنید. مقصود حضرت این است که در نگاه به دشمن و نگاه به تعداد و تجهیزات دشمن، خیره نشوید و چشمتان را نگیرد. پس مراد این است به امکانات دشمن چشم ندوزید تا حس ضعف و کاستی در وجودتان نیاید.

سه دلیل توصیه به سکوت در هنگام نبرد

توصیه بعدی حضرت این است: «وَ أَمِيتُوا الْأَصْوَاتَ فَإِنَّهُ أَطْرَدُ لِلْفَشَلِ» یعنی سروصداها را ساکت کنید. اینجا سه نکته قابل استفاده است. یکی اینکه فرمایش امام در مورد رابطه سخن و عمل است یعنی سروصدا را کنار کنید و به جای آن عمل کنید. دومین نکته این است که صداها حاکی از ترس است و کسی که می‌ترسد سروصدا می‌کند. سومین نکته که فهمیده می‌شود این است انسان در حالت سکوت تمرکز بیشتری در کارش دارد. پس امام به سه دلیل فرمودند؛ «وَ أَمِيتُوا الْأَصْوَاتَ».

توصیه بعدی حضرت این است: «وَ رَايَتَكُمْ فَلَا تُمِيلُوهَا وَ لَا تُخِلُّوهَا وَ لَا تَجْعَلُوهَا إِلَّا بِأَيْدِي شُجْعَانِكُمْ وَ الْمَانِعِينَ الذِّمَارَ مِنْكُمْ». «رایت» یعنی پرچم و بیرق. در جنگ‌های گذشته پرچم در نبرد نقش زیادی داشت و باید همیشه برافراشته می‌بود چراکه سقوط پرچم به معنای سقوط سپاه بود. «میل» هم به معنای انحراف است، یعنی پرچم را منحرف نکنید. بعد حضرت می‌فرمایند پرچم را به شجاع‌ترین افراد و کسانی که حمایت‌کننده و حفاظت‌کننده از شما هستند بدهید.

فرمایش بعدی حضرت این است که: «فَإِنَّ الصَّابِرِينَ عَلَى نُزُولِ الْحَقَائِقِ هُمُ الَّذِينَ يَحُفُّونَ بِرَايَاتِهِمْ وَ يَكْتَنِفُونَهَا حِفَافَيْهَا وَ وَرَاءَهَا وَ أَمَامَهَا»، یعنی به راستی کسانی که بر نزول حادثه‌های سخت شکیبا هستند، کسانی هستند که اطراف بیرق را می‌گیرند و حفظ می‌کنند و لیاقت آن را دارند که پرچم اسلام به دست آنها باشد. اینها کسانی هستند که خودشان را در پناه پرچم می‌برند و از آن نگهداری می‌کنند تا علم پا بر جا بماند. کسانی توان علدار بودن دارند که صابر بر ابتلائات و سختی‌ها باشند و پیش‌روی و عقب‌نشینی بی‌مورد ندارند.

آخرین توصیه امام این است که «أَجْزَأَ امْرُؤٌ قِرْنَهُ وَ آسَى أَخَاهُ بِنَفْسِهِ، وَ لَمْ يَكِلْ قِرْنَهُ إِلَى أَخِيهِ فَيَجْتَمِعَ عَلَيْهِ قِرْنُهُ وَ قِرْنُ أَخِيهِ». هر یک از شما در میدان نبرد با هماوردی که پیش روی اوست مقابله کند و مبارزه کند. اگر بیش از این توان دارد به رزمنده دیگری کمک کند. می‌شود فرمایش امام را در سطح وسیع‌تری معنا کرد و آن اینکه در نبرد هر کس مسئولیت خودش را به دوش بکشد و کوتاهی نکند. اگر هر کس مسئولیت خودش را زیر پا گذاشت کل نبرد دچار اختلال می‌شود. این فرمایش چه در نبرد نظامی است و چه میدان‌های دیگر مثل نبرد مشکلات زندگی قابل استفاده است. اگر مرد مسئولیت خودش را درست انجام ندهد بار زندگی بر دوش همسر قرار می‌گیرد و بالعکس. اگر در یک سازمان هر کس وظایف لازم را انجام ندهد کل سیستم فشل می‌شود و دیگر سازمان، سازمان نیست.