خطاب‌های قرآنی به پیامبر(ص) جنبه عمومی دارد/ اختلاف نظر در تعیین قبله

به گزارش ایکنا، آیت‌الله محسن فقیهی، استاد دروس خارج حوزه علمیه، 21 آذرماه در ادامه تفسیر سوره مبارکه بقره، گفت: در آیه 149 سوره مبارکه بقره «وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِنَّهُ لَلْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ» تاکید شده که قبله مسلمین کعبه است و تفاوت ندارد شما داخل و یا خارج مسجدالحرام یا داخل مکه و خارج از آن باشید قبله همان کعبه است. 

وی افزود: نکته‌ای که در مورد این آیه و آیات مشابه مطرح است شباهت تعبیر؛ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ است و این موضوع تکرار و در چند آیه به صراحت بیان شده است؛ علت آن هم این است که وقتی قبله به دستور خداوند از بیت‌المقدس به کعبه تغییر یافت با مخالفت عده زیادی از منافقان و یهودیان روبرو شد و به بحث روز تبدیل شد. به تعبیر قرآن «وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ» این موضوع سخت و سنگین است مگر برای خاشعین.

استاد سطح خارج فقه و اصول حوزه علمیه بیان کرد: نکته دیگر درباره آیه این است که عده‌ای خدمت پیامبر(ص) آمدند و گفتند که دستور تغییر قبله، دستور اختصاصی برای شماست و نه اینکه قبله همه مردم کعبه باشد، زیرا خطاب آیه «فول ...» مفرد و پیامبر(ص) است. در حقیقت این حکم را شبیه حکم نماز شب می‌دانستند که مختص پیامبر(ص) است.

آیت‌الله فقیهی تصریح کرد: به دنبال طرح این نوع مطالب خداوند در آیه 150 این سوره «وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِي وَلِأُتِمَّ نِعْمَتِي عَلَيْكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿۱۵۰﴾» سخنان آنان را ابطال کرد و فرمود همگی باید به سمت کعبه نماز بخوانید و حکم اختصاصی برای پیامبر(ص) نیست. 

استاد تفسیر حوزه علمیه اضافه کرد: نکته دیگر آیه در خصوص معنای شطر است، که دو نوع معنا کرده‌اند یکی به سو و به سمت، و معنای دیگر «جزء» است یعنی به کعبه که جزئی از مسجدالحرام است. عده‌ای از علما در مورد قبله این نظر را دارند که نماز خواندن به سمت قبله مابین مشرق و مغرب کفایت می‌کند و دقت آنچنانی لازم نیست، که صاحب جواهر و برخی علما آن را قبول دارند ولی برخی هم معتقدند قبله باید دقیق و به سمت کعبه باشد و انحراف از آن هم باعث بطلان نماز است.

اختلاف نظر در تعیین قبله

آیت‌الله فقیهی تصریح کرد: صاحب جواهر این دقت‌ها را لازم نمی‌داند ضمن اینکه در زمان قدیم هم وسائل تعیین دقیق قبله مانند امروز نبوده است پس لازم نیست این کار دقیق انجام شود؛ اگر شطر را به معنای سمت و سو بگیریم با این نظر هماهنگ است ولی اگر معنای جزء را ملاک بگیریم مقصود خود کعبه خواهد شد و آن دقت هم لازم است.

وی افزود: البته روایت داریم که کعبه، قبله مسجدالحرام است و کسانی که داخل مسجدالحرام شوند قبله آنها کعبه است و مسجدالحرام هم قبله اهل مکه است و قبله کسانی که خارج از مکه هستند، خود شهر مکه است یعنی ما الان به سمت مکه نماز می‌خوانیم نه لزوما مسجدالحرام؛ در جلد سوم وسائل الشیعه صفحه 213 آمده است که امام باقر(ع) فرمودند: لا صلاة الا علی القبله ...؛ پرسیدند حد قبله چیست و ایشان فرمود بین مشرق و مغرب؛ بنابراین اختلافات در بحث قبله وجود دارد و مقداری از آن مربوط به این است که شطررا به چه معنا بگیریم.

برخی احکام اختصاصی پیامبر(ص)

استاد حوزه علمیه اظهار کرد: نکته دیگر اینکه احکام خداوند که خطاب به عموم است روشن و بدیهی است که برای همه هست ولی برخی خطابات اختصاصی برای پیامبر(ص) است، شبیه آیه شریفه «وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا» ولی باز بسیاری از خطابات قرآنی است که مخاطب آن پیامبر(ص) است ولی دستورات عمومی است و همه باید آن را اطاعت کنند. زیرا خداوند پیامبر(ص) را اسوه حسنه برای همه بشر البته افرادی که به خدا و آخرت ایمان و امید دارند، معرفی کرده است. «لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا».

استاد تفسیر حوزه علمیه اظهار کرد: قانون و قاعده این است که تمامی دستوراتی که به پیامبر(ص) داده می‌شود بر ایشان و سایر مسلمانان واجب و لازم است تا از آن اطاعت کنند و برای همه مردم است و این طور نیست که بفرماید ای پیامبر نماز را اقامه کن و مرادش صرفا خواندن نماز از سوی ایشان باشد بلکه اقامه نماز با اطاعت عموم محقق می‌شود.