اسماعیل شفیعی: ذات هنر آسمانی است + صوت

اسماعیل شفیعی، پژوهشگر هنر و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا درباره هنر دینی و اسلامی و ویژگی‌های آن گفت: هنر به‌ذاته در خدمت ادیان آسمانی، به ویژه اسلام قرار دارد. ادیان آسمانی آمده‌اند که راهی برای اعتلای بشر و همچنین رسیدن به زندگی متعالی باشند. این خصوصیت در هنر نیز وجود دارد، زیرا هنر واقعی چیزی جز زیبایی نیست که در آن مسیر کمال تصویر می‌شود. با این توضیح هنر را ابزاری جداگانه از دین نمی‌بینیم که بخواهیم در ادامه پیرامون در خدمت بودن آن در حوزه تبلیغ دینی بحث کنیم.

وی افزود: هنر یعنی خلق کردن. این ویژگی نیز یکی از صفت‌هایی است که از طرف خداوند در انسان به ودیعه گذاشته شده است. با این توضیح جنس هنر را با دین همداستان و در یک راستا می‌دانم.

این پژوهشگر هنر ادامه داد: توصیه می‌کنم از عنوان‌هایی چون هنر اسلامی پرهیز کنیم، چون وقتی مدعی می‌شویم هنر اسلامی است باید نمود آن را در قرآن یا احادیث ائمه ببینیم. در همین راستا تا آنجایی که من می‌دانم نه در قرآن و نه در احادیث اشاره مستقیمی به هنر نشده است، ولی همانگونه که پیشتر گفتم هنر ماهیتی آسمانی و دینی دارد پس عنوان‌هایی چون هنر اسلامی را بازی با کلمات می‌دانم.

وی اضافه کرد: در معماری مسلمانان که در آن، هم ریشه‌های غربی و هم شرقی وجود دارد نمی‌توان چیزی را تحت عنوان ریشه‌های اسلامی مشاهده کرد، چراکه مسلمانان از این هنر اکتسابی، تنها برای زینت مساجد یا مراکز مذهبی بهره برده‌اند، بنابراین نباید به معماری هم صفت اسلامی داد.

رئیس اسبق دانشکده سینما و تئاتر در پاسخ به این سوال که چرا برخی به بهانه‌های دینی و انقلابی هنر را تخطئه می‌کنند، گفت: اساساً در ساحت سیاست هر آنچه به سیاست‌مداران سرویس ندهد و بارکشی بازار سیاست را نکند از منظرشان مذموم است. در چنین شرایطی آنها با برخورداری از قدرت واژه سازی که در اختیارشان است به چیزی که به آنها سرویس نمی‌دهد انگ و برچسب می‌زنند. با این توضیح چیزی عجیبی نیست که جمعی از سیاسیون یا طرفدارانشان به هنر و هنرمند اهانت کنند. این امر نیز در همه دنیا دیده می‌شود و بالطبع در ایران هم متاسفانه وجود دارد.

این استاد دانشگاه در ادامه تاکید کرد: نکته بعد اینکه، باید ببینیم انقلاب از زبان چه کسی تعریف می‌شود. انقلاب از زبان کسانی که انقلاب کرده‌اند یک تعریف دارد و از زبان افرادی که سر سفره انقلاب نشسته‌اند تعریفی دیگر. با این توضیح از منظر افرادی که انقلاب کرده‌اند تخطئه انقلاب را کاری صحیح ندانسته و به نفع انقلاب هم نمی‌دانم. بهترین مثال در این رابطه بیان حضرت امام(ره) است. در زمانی که بسیاری به دنبال تخطئه سینما بودند، امام(ره) با جمله ای از این هنر دفاع کرد.

بیشتر بخوانید:

اولیازاده: هنر اسلامی عنوان درستی نیست

شفیعی در پاسخ به این سوال که آیا هنر همانند دیگر بخش‌های فرهنگی توانسته تصویرگر مناسبی برای انقلاب باشد، چنین توضیح داد: من این پیش فرض را که هنر نتوانسته چهره انقلاب را به درستی تصویر کند، قبول ندارم. به اعتقاد من اساساً وقتی ما نگاه سیاسی را از امور اجتماعی دور کنیم متوجه خواهیم شد خیلی از چیزها در مسیری است که دین آن را تعریف می‌کند، اما سیاسیون نفعشان این است که مسائل را دینی نبینند، بلکه از دین به عنوان ابزاری برای انگ زدن بهره ببرند. برای مثال وقتی قرآن را مطالعه می‌کنیم متوجه می‌شویم قرآن مجموعه‌ای از امر و نهی‌هاست که این دستورات در راستای مدنیت است.

وی متذکر شد: احکام قرآن جدای از مسائل عبادی‌اش، در راستای آرامش و امنیت اجتماعی آمده است. یک دسته مهم این امر و نهی‌‌ها نیز به مسائل اخلاقی بر می‌گردد. برای همین هر اثر هنری که در آن مسائل دینی بروز و ظهور داده شده، آن اثر از دیدگاه من دینی است. از نظر من مکبث نوشته شکسپیر یک اثر دینی است، چون در آن، موضوع جاه‌طلبی که دین به آن اشاره دارد مد‌نظر قرار گرفته و آن را تقبیح می‌کند. در همین رابطه جالب است بدانید در حالی که سیاسیون فکر می‌کنند هنر خدمتی به دین نکرده، متدینین و علمای دین چنین نظری ندارند.

وی با مثالی توضیح داد: بهترین نمونه در این رابطه فرهنگ دفاع مقدس است زیرا معتقدم سخنرانان یا مدعیان سیاسی نبودند که این حوزه را رشد داده‌اند، بلکه کارهای هنری نظیر سینما، تئاتر و موسیقی بوده که چنین کاری انجام داده است، به همین دلیل نادیده گرفتن کاری که هنرمندان برای انقلاب انجام داده‌اند، امری شایسته نیست.

این استاد دانشگاه در پایان تاکید کرد: از سخنانم نتیجه می‌گیرم، هنر امری آسمانی است، چون در ذاتش خلق کردن وجود دارد، صفتی که خدایگانی است، در نتیجه هنر ماهیتاً امری دینی و قدسی است، پس به بهانه اینکه یک هنرمند یا یک اثر هنری همراستای دین قدم بر نداشته نباید آن را به کل هنر تعمیم دهیم.