ذکر، شکر، صبر و نماز؛ چهار دستور سیر و سلوک

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر قرآن آیت‌الله هادی عباسی خراسانی، صبح امروز، 26 دی‌ماه در حوزه علمیه قم برگزار شد.

عباسی خراسانی در این جلسه به شرح و تفسیر آیات 152 و 153 سوره بقره پرداخت. خداوند در این آیات می‌فرماید: «فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ؛ پس مرا ياد كنيد [تا] شما را ياد كنم و شكرانه‌ام را به جاى آريد و با من ناسپاسى نكنيد اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد از شكيبايى و نماز يارى جوييد زيرا خدا با شكيبايان است».

متن جلسه از نظر می‌گذرد؛

در آیه 152 نکته بسیار با اهمیت این است که ذکر عبد پیش‌نیاز ذکر رب است. این ذکر هم گرچه اعم از ذکر لفظی و قلبی است ولی بیشتر به ذکر قلبی توجه دارد و ذکر قلبی بالاترین ذکرهاست. معنای ذکر قلبی این است که انسان به جایی برسد که همیشه به یاد او باشد. ذکر می‌تواند مصادیق مختلفی داشته باشد. همین قرآن به تصریح برخی آیات مصداقی از مصادیق ذکر است. همچنین امام صادق(ع) فرمودند تسبیحات حضرت زهرا(س) یکی از اذکار الهی است. در ذیل آیه شریفه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا» حضرت فرمودند ذکر کثیر تسبیحات حضرت زهرا(س) است. در ذیل آیه «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ» وارد شده است که اهل ذکر اهل بیت(ع) هستند. ما می‌توانیم این حرف را بزنیم کسانی که در مسیر کمال ما قرار گرفتند چه قرآن و چه اهل بیت(ع) جزء مصادیق ذکر هستند.

تقابل شکر و کفر

نکته مهم دیگر این است که ما آیات الهی را پیوسته می‌دانیم و چون پیوسته می‌دانیم معتقدیم هر کلمه و جمله‌ای پیش‌نیاز آیات بعدی است. اگر اینطور باشد می‌توانیم بگوییم شکر هم از مصادیق ذکر است. در سیر و سلوک شکر را فراموش نکنید. باید بتوانیم جمله الحمدلله را در زندگی‌مان نهادینه کنیم و با الحمدلله حشر و نشر داشته باشیم. این جمله به انسان وسعت می‌دهد و او را به کمال می‌رساند. نکته بعد اینکه کفر در مقابل شکر است. در واقع اگر شکرگزار بودیم کافر نیستیم و اگر شاکر نباشیم در مسیر کفر قرار می‌گیریم.

آیه بعدی تفصیل مصداقی و تطبیقی آیه قبل است. در آیه قبل صحبت ذکر و شکر بود و اینکه کفران نعمت نداشته باشید. اینجا صحبت از استعانت به صبر و صلاه است. قطعا صبر یکی از مصادیق و بلکه اشرف و افضل مصادیق و نماد شکر و ذکر است.

این صبر یک واژه کلی است. در برخی روایات آمده است مراد از صبر روزه است. یکی از چیزهایی که در روایات ما آمده این است که خدا روزه را قرار داده است تا اخلاص شما را تثبیت کند. اگر اینطوری پیش برویم معلوم می‌شود یکی از شاخه‌های ذکر الهی اخلاص است. صبر انواعی دارد از جمله صبر بر طاعت، صبر بر مصیبت و صبر بر معصیت که بسیار مهم است و پیش‌نیاز دو صبر دیگر است. انسان باید در مقابل گناه صبوری کند. خود صبر یعنی انسان در برابر مشکلات تحمل و پایداری کند.

نماز، راهکاری برای حل مشکلات

در روایات داریم هر موقع به مشکلی می‌رسید سراغ نماز بروید. هر وقت مشکلی به اهل بیت ما رو می‌کرد یا در ناراحتی قرار می‌گرفتند نماز می‌خواندند. در حالات بوعلی آمده است هر وقت به مشکلی می‌خورد دو رکعت نماز می‌خواند و مطالعه را شروع می‌کرد، مشکلش حل می‌شد. این راهکار عجیبی است. صبر، ذکر و شکر را در وجود انسان نهادینه می‌کند و نماز آنها را به نتیجه می‌رساند. برای همین با کمال صراحت عرض کنم اگر می‌خواهیم در کفر قرار نگیریم و در مقام ایمانی باشیم باید این چهار دستور یعنی ذکر و شکر و صبر و نماز را رعایت کنیم. نماز ذکر همیشگی ما است و هر روز در پنج مرحله در طهارت‌خانه حضرت حق وارد می‌شویم. نماز زمان و مکانی برای تطیر انسان است که باید آن را قدر بدانیم.

معیتی که در آیه بیان شده است معیتی بعد از فعل عبد است یعنی انسان راه افتاده است و ذکر و شکر و صبر و روزه و نماز دارد، سپس خداوند می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ». نتیجه اینکه این چهار شرط، چهار دستور سیر و سلوک هستند و موجب می‌شوند با خدا باشیم.