نگاهی بر زندگی و آثار «اوستایِ» شعر انقلاب

به گزارش خبرنگار ایکنا، محمدرضا رحمانی که همه ما آن را با عنوان آشنای «مهرداد اوستا» می‌شناسیم، زیستن را از سال 1308 در شهر بروجرد و در خانواده‌‌ای  آشنا و علاقه‌مند به شعر و ادبیات آغاز کرد.

شروع شعر اوستا

اوستا مانند جد مادری‌اش حاج روخا محمد که شاعری بسیار خوش‌ذوق و رهبر مشروطه‌خواهان بروجرد بود و در شعر رعنا تخلص می‌کرد، استعداد فراوانی برای شعرگویی داشت و از کلاس پنجم ابتدایی با تشویق معلمان خود به سرودن شعر پرداخت.

از آنجا که علاقه و تمایل اوستا در آغاز راه شاعری به قصیده‌‌سرایی که سنگین‌‌تر از نوع اشعار متداول آن روزگار بود. شعرهای دوران نوجوانی او کمتر به انتشار رسیدند.

اوستایِ معلم

اوستا از دوازده‌سالگی از زادگاهش به تهران هجرت کرد و دوره دبیرستان را در یکی از دبیرستان‌‌های شبانه پایتخت گذراند. از سال ۱۳۲۷ هم با ورود به دانشکده الهیات (معقول و منقول وقت) دانشگاه تهران آغار کرد؛ ابتدا لیسانس معقول و منقول گرفت و سپس با مدرک فوق‌لیسانس در رشته فلسفه از این دانشگاه فارغ التحصیل شد.

اوستا هم‌‌زمان با تحصیل در دانشگاه، به استخدام وزارت آموزش و پرورش درآمد و تدریس در چندین دبیرستان تهران را در کارنامه فرهنگی و معلمی خود دارد. در 22 سالگی تصحیح دیوان سلمان ساوجی را بر عهده گرفت و نتیجه خوب کار، موجب تحسین اساتید و بزرگان شده بود. در همین ایام به خاطر سرودن شعرهایی در مخالفت با رژیم پهلوی، به مدت هفت‌ماه به‌عنوان زندانی سیاسی در زندان بود.

در 25 سالگی تدریس در دانشگاه تهران را آغاز کرد و لقب جوان‌ترین استاد دانشگاه تهران را به خود اختصاص داد. فلسفه، زبان فارسی، ادبیات فارسی، فلسفۀ تاریخ، تاریخ هنر، تاریخ اجتماعی هنر، زیبایی‌شناسی، روش تحقیق در زیبایی‌شناسی و تاریخ موسیقی از جمله دروسی است که اوستا به عنوان استاد در دانشگاه تهران به تدریس ان‌ها پرداخته است. همچنین به دلیل نبوغ و پشتکار فراوان، سال 1336 برای عضویت در شورای بررسی رساله‌‌های دکتری دانشجویان دور‌ دکتری ادبیات فارسی برگزیده شد.

اوستا بعد از پیروزی انقلاب، برای مدتی وزیر فرهنگ و آموزش عالی بود و مدتی نیز مسئولیت ریاست دانشگاه تهران را بر عهده داشت.

مهم‌ترین آثار اوستا

اوستا را بیشتر به عنوان قصیده‌سرا می شناسند، اما در دیگر زمینه های شعری همچون غزل، مثنوی، رباعی، دوبیتی‌های پیوسته و ... نیز اشعار به یادماندنی دارد. تخلص شعر، او ابتدا مانند جد مادری‌اش «رعنا» بود، اما بعدا آن را به «اوستا» تغییر داد و همه او را به نام «مهرداد اوستا» می‌شناسند.

اوستا که در شعر از استادی محمدعلی ناصح و بدیع‌الزمان فروزانفر بهره برده است، در سرودن غزل و قصیده از خلاقیت‌های خاصی برخوردار بود. بسیاری از صاحب‌نظران او را بعد از ملک‌الشعرای بهار به‌عنوان بزرگترین قصیده‌سرای معاصر می‌دادند. در شعرهای اوستا دردها، رنج های انسان، نیازها در قالب قصیده و غزل توانست ترکیب جدیدی با عنوان «غزل- قصیده» به‌وجود آورد.

اوستا که در همان ابتدای جوانی با تصحیح دیوان سلمان ساوجی نظر منتقدان را به خود جلب کرده بود؛ در 25 سالگی نخستین مجموعه شعر خود را با عنوان «از کاروان رفته» منتشر و تحسین صـاحب‌نظران را کسب کرد. در «پالیزان» و «از امروز تا هرگز» قـدرت نـویسندگی خـود را نشان‌ داد، چنان‌که تمجید عبدالحسین زرین‌کوب را در پی داشت.

«حماسه آرش» از مهم‌ترین آثار و سرآغاز جهت‌گیری شعرهای اوستا است، که علاقه او به سبک‌های فاخر شعر فارسی با نیم نگاهی به سنت‌های کهن و بومی ایران در قالب کلامی پرصلابت و در میانه راه شاعرانگی او منتشر شده است. در اوستا سال‌های دهه ۵۰ ممنوع القلم بود و اجازه انتشار آثار خود را نداشت. برای انتشار دومین مجموعه شعری خود ۱۲ سال صبر کرد و سرانجام در ۱۳۵۱ خورشیدی مجموعه شعر «شراب خانگی، ترس محتسب خورده» را در قالب قصیده منتشر کرد، که نشان دهنده پایبندی او به سنت شعر کهن فارسی در دوران بلوغ شعری اوست.

در مجموع از اوستا بیش از 40 اثر تحقیقی و یا تألیفی در زمینه ادبیات و هنر به یادگار مانده است، که بیش از 20 اثر آن در زمان حیات او و بقیه بعداً منتشر شده است. «تصحیح دیوان سلمان ساوجی»، «عقل و اشراق»، «از کاروان رفته»، «پالیزبان»، «حماسه آرش»، «از امروز تا هرگز»، «اشک و سرنوشت»، «شراب خانگی ترس محتسب خورده»، «تیرانا» و «امام، حماسه‌ای دیگر» بخشی از آثار به جا مانده از مهرداد اوستا است، که با اقبال بیشتری از سمت عموم مواجه شده است.  

اوستایِ انقلاب

اوستا زمان شاه با روحیه‌ای آزادی‌خواه و مبارز، مردم را به مبارزه علیه رژیم ستم‌شاهی دعوت می‌کرد و در آثار خود نیز به حمایت از امام خمینی(ره) و انقلاب می‌پرداخت.

برخی از آثار او به دلیل مسائل سیاسی، اعتراضات و حمایت‌های او از امام خمینی (ره) توقیف و تا مدتی او را ممنوع‌القلم کرد، که از جمله آن‌ها می‌توان به کتاب «تیرانا» اشاره کرد.

اوستا کرسی استادی در دانشگاه سوربن فرانسه را به‌خاطر تعلقات خود به انقلاب، رها کرد و به کشور بازگشت و همانند یک پدر دلسوز و استادی مهربان در کنار شاعران انقلابی قرار گرفت.

او همچنین امام خمینی(ره) را عاشقانه دوست داشت و شخصیت سیاسی-مذهبی امام را مورد ستایش قرار می‌داد.

 اوستا بین سال‌های 1333 تا 1339 با سباستین مونه، فیلسوف و شرق‌شناس فرانسوی، همراه بود و از او فلسفه شرق آموزش می‌دید و ژان پل سارتر از اوستا به‌عنوان یکی از متفکران برجسته مشرق‌زمین نام برده ‌است.

 پایانی بر یک شاعر

سه‌شنبه ۱۷ اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۷۰، در‌حالی که اوستا مشغول تصحیح شعری در شورای شعر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در تالار وحدت بود، دچار عارضه قلبی شد و درگذشت و در قطعه هنرمندان بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد.