چرا فرشتگان از سجود ابدی خسته نمی‌شوند

حجت‌الاسلام والمسلمین اصغر عالی‌پور، مدرس حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا از لرستان، در شرح فرازهای نهم و دهم از دعای ششم صحیفه سجادیه با این مضمون «أَصْبَحْنَا وَ أَصْبَحَتِ الْأَشْيَاءُ كُلُّهَا بِجُمْلَتِهَا لَكَ سَمَاؤُهَا وَ أَرْضُهَا، وَ مَا بَثَثْتَ فِي كُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا، سَاكِنُهُ وَ مُتَحَرِّكُهُ، وَ مُقِيمُهُ وَ شَاخِصُهُ وَ مَا عَلَا فِي الْهَوَاءِ، وَ مَا كَنَّ تَحْتَ الثَّري»، گفت: امام سجاد(ع) در این فراز می‎فرماید: «شب را برای تو صبح کردیم و همه آفریده‌ها برای تو قدم در عرصه صبح گذاشتند، آسمان و زمینشان و آنچه در هر کدام از آنها پراکنده‌ای، ساکن و جنبنده‌اش، ایستاده و رونده‌اش و آنچه در هوا بالا رفته و آنچه زیر خاک پنهان شده است».

وی با اشاره به این‌که مالكيت خداوند متعال نسبت به اشياء و انسان‌ها از سنخ مالكيت معمول در بين ما مردم نيست، اضافه کرد: مالكيت ما امری است اعتباری كه عقلا برای آسان زندگی كردن در بين خود اعتبار كرده‌اند؛ به طوری كه با سلب مالكيت از فردی، نسبت به چيز معينی، در خارج چيزی كم و كاست نخواهد شد و آن خود فقط امری وهمی و تعلقی را از دست داده است، ولی ملكيت خداوند واقعيتی قراردادی نيست، بلكه به گونه‌ای است كه اگر بخواهيم به زبان فلسفه آن‌ را بيان كنيم بايد بگوييم: ملكيت او به اضافه اشراقی خواهد بود كه فرق بين آن دو، فرق بين اضافه مقولی و اضافه اشراقی است.

عالی‌پور تصریح کرد: بين ايجاد كننده و ايجاد شده رابطه‌ای است كه يكی معلول و ديگری علت است و ايجاد شده حالت وابستگی محض به علت داشته و هيچ استقلالی از خود ندارد، يعنی وجود او از خداست پس تمامی مخلوقات هستی خود را از مبدأ خود گرفته‌اند و اگر به جميع آيات قرآن كريم و مضامين ادعيه دقت كنيم، خواهيم ديد كه آن صحف مكرمه جملگی دليل بر اين حقيقت است كه پديده‌ها ربط محض به خدا هستند و تمام معارف بلندی كه علمای برجسته ما در جهان بينی خود دارند، از همين مبادی وحيانی به دست آمده است كه گستره هستی و هر چه هست عبارت از كلمات حق و ظهور اسماء و صفات حضرت اوست.

این مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: خداوند متعال در آیه 30 سوره مبارکه لقمان با این مضمون «ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا يَدْعُونَ مِن دُونِهِ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ» می‌فرماید: «اين[ها همه] دليل آن است كه خدا خود حق است و غير از او هر چه را كه مى‏خوانند باطل است و خدا همان بلندمرتبه بزرگ است» و نیز در آیه 25 سوره مبارکه نور  با این مضمون «يَوْمَئِذٍ يُوَفِّيهِمُ اللَّهُ دِينَهُمُ الْحَقَّ وَيَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِينُ» می‌فرماید: «آن روز خدا جزاى شايسته آنان را به طور كامل مى‌‏دهد و خواهند دانست كه خدا همان حقيقت آشكار است» و نیز در آیه 24 سوره شوری با این مضمون «أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا فَإِن يَشَأِ اللَّهُ يَخْتِمْ عَلَى قَلْبِكَ وَيَمْحُ اللَّهُ الْبَاطِلَ وَيُحِقُّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ» می‌فرماید: «آيا مى‏‌گويند بر خدا دروغى بسته است پس اگر خدا بخواهد بر دلت مُهر مى‌نهد و خدا باطل را محو و حقيقت را با كلمات خويش پا برجا مى‏‌كند اوست كه به راز دل‌ها داناست» که تمام این آیات يعنی هم مبدأ و هم منتهی اوست، از او نشئت گرفته‌ايم، ما و همه پديده‌های عالم به طرف او برمی‎‌گرديم و قائم به او هستيم «هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» و در دعاها نيز در اين زمينه به قرآن كريم اقتدا کرده و گنجينه‌های معارف بسيار عظيمی را برای نهادهای فكري انساني به وديعه گذارده‌اند.

وی با اشاره به اینکه همه چيز در ملكيت خداست و اگر آنی نخواهد همه نيست و نابود می‎‌شوند، اضافه کرد: مسئله آسمان‌ها بسيار جالب توجه است آنچه را ما در روزها به صورت سقف موجود نيلگون رنگ ديده‌ايم واقعيتی جز مجموعه‌ای از هوا و گازهای مختلف ديگر در قسمت بالاتر ندارد كه با تابش نور، به رنگ آبی است، همانند آب درياها و استخرهای بزرگ كه اگر به صورت شفاف و صاف باشد در اثر تابش نور هم چنان می‌نمايد كه رنگ آن آبی است، در صورتی كه آب هيچ‌گونه رنگی ندارد، بلكه بازتاب نوری بيش نيست، پس آنچه را به طور نيلگون يافته‌ايم طبقه اول آسمان نخواهد بود تا كه طبقات بعدی بالای آن قرار گرفته باشد.

عالی‌پور گفت: از آيات قرآن نسبت به مسئله آسمان‌ها چنين استفاده می‎‌شود كه آسمانی كه ستاره دارد، آسمان دنياست و در آیه ششم سوره صافات آمده است: « إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاء الدُّنْيَا بِزِينَةٍ الْكَوَاكِبِ؛ ما آسمان اين دنيا را به زيور اختران آراستيم»، البته آن آسمان‌ها به طور طبقات منطبق بر آسمان دنيا نيز نيست و غير از آسمان دنيا، آسمان‌های ديگری نيز هست كه نمی‎‌توان آنها را طبقات فوق قرار داد و يا آنها را از قبيل اجرام علوی دانست زيرا اوصافی برای آن آسمان‌ها در آيات و احاديث نقل می‎‌شود كه امكان ندارد جرم‌هايی باشند كه بين آنها نسبت فوقيت و تحتانيت برقرار باشد، بلكه آنها از يک سنخ وجود ديگر غير از عالم ماده هستند.

این مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: در نهج‌البلاغه آمده است كه «لَمَا جَعَلَهُنَّ مَوْضِعاً لِعَرْشِهِ، وَ لاَ مَسْكَناً لِمَلاَئِكَتِهِ وَ لاَ مَصْعَداً لِلْكَلِمِ اَلطِّيبِ وَ اَلْعَمَلِ اَلصَّالِحِ مِنْ خَلْقِهِ» و امام سجاد(ع) می‎‌فرمايد: «وَ مَا بَثَثْتَ فِي كُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا ، سَاكِنُهُ وَ مُتَحَرِّكُهُ ، وَ مُقِيمُهُ وَ شَاخِصُهُ» که از دعا استفاده می‎‌شود كه در آسمان‌ها ملائكه‌ای هستند كه مقيم و ثابت‌اند نه ساكن و بايد دانست كه بين ساكن و ثابت تفاوت وجود دارد، ساكن می‎‌تواند به حركت درآيد و لكن ثابت اينگونه نيست؛ پس ثابت و مقيم، فوق عالم حركت هستند.

وی افزود: در روايات و ادعيه نيز به همين مسئله اشاره شده که مضمون روايات چنين است، «پس بعضی از آنان هميشه ساجد هستند و سجده را برای ركوع ترک نكنند و بعضی راكع‌اند هرگز از ركوع به قيام روی نياورند و بعضی در نماز در محضر خالق خود ايستاده و از اين حال منصرف نشوند».

این کارشناس مذهبی ادامه داد: چنان‌كه در خطبه اول نهج‌البلاغه آمده است: «ثُمَّ فَتَقَ مَا بَینَ السَّمَوَاتِ الْعُلَا فَمَلَأَهُنَّ أَطْوَاراً مِنْ مَلَائِكَتِهِ، مِنْهُمْ سُجُودٌ لَا یرْكَعُونَ وَ رُكُوعٌ لَا ینْتَصِبُونَ وَ صَافُّونَ لَا یتَزَایلُونَ؛ سپس، میان آسمان‌هاى بلند را بگشاد و آنها را از گونه‌گون فرشتگان پر نمود، برخى از آن فرشتگان، پیوسته در سجودند، بى‌آنكه ركوعى كرده باشند، برخى همواره در ركوعند و هرگز قد نمى‌افرازند».

این مدرس حوزه  و دانشگاه افزود: همچنین ملائكه‌ای هستند كه در اين فراز از دعا از ايشان به شاخص تعبير شده است؛ يعنی از آسمان نازل شوند و كارهای مختلفی دارند، بعضی موكل بالا بردن ارواح هستند و بعضی اعمال را می‎‌نويسند و سپس بالا می‎‌برند و بعضی در هنگام نماز بر مؤمنان نازل و واقف بر آنها هستند و اعمال صالح آنها را تحت نظر دارند و يا ارزاق و روزی مردم را نازل كنند.

وی ادامه داد: نكته دقيقی كه بايد به آن توجه کرد آن است كه هرگز نبايد ملائكه را همچنان يک فرد انسان تصوير كرده و آنگاه اشكال نمود كه چگونه ممكن است آنها سجود الی الابد داشته باشند و يا تسبيح دائم گويند و يا در حال قيام پيوسته و ابدی هرگز خسته نشوند؛ زيرا ملائكه موجوداتی هستند كه در تصور غالب افراد نمی‎‌گنجند و قدرت فهم واقعی آنها را هركس ندارد؛ زيرا آنان در منظر چشم و دسترس لمس و ساير حواس ظاهری قرار نمی‎‌گيرند.

حجت‌الاسلام عالی‎پور ادامه داد: فقط می‌توان گفت ملائكه قوا و مجريان نظام خارجی عالم هستند كه از نزول وحی بر ارواح طيبه انبيا گرفته تا روييدن گياهان از زمين و باريدن باران تا امداد جهادگران و خلاصه در خرد و كلان اين جهان دخالت تمام دارند.

این مدرس حوزه و دانشگاه اضافه کرد: قانون‌مندی در نظام موجودات ثابت و نيز هر حركت و سكون در نظام هستی چه در ظاهر اشياء و يا در نهاد آنان جملگی در تحت ضابطه حكيمانه و دقيقی است كه نشئت يافته از تدبير و حكمت خداوند است كه اين معنی همان سريان حكمت و عظمت اوست.

این کارشناس مذهبی افزود: قانون‌مندی هستی عبارت از رابطه‌های گوناگون موجودات است كه خداوند متعال با نظمی بسيار دقيق جهان را بر آن حسب تنظيم و تدبير کرده و مديريت تكوينی را در دست قدرت دارد و هيچ چيز از آن قانون‌مندی و حاكميت نظم الهی خارج نيست.