اخلاق‌محوری در آموزه‌های سیاسی حضرت رضا(ع)
گروه سیاست و اقتصاد: عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) العالمیة مشهد گفت: حضرت رضا(ع) با ضمیمه کردن دو شاخصه روابط اجتماعی یعنی اخلاق و سیاست در سیره و سخنان خود، تصویر روشنی از ضرورت به کارگیری روش‌های مبتنی بر اخلاق در حوزه سیاست نشان دادند.
حجت‌الاسلام مصطفی احمدی‌فر، عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) العالمیة مشهد در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، بیان کرد: یکی از مقوله‌های مهم زندگی بشر چگونگی تنظیم روابط اجتماعی و سیاسی است، دین اسلام و رهبران آن جایگاه رفیعی برای اخلاق در زمینه تنظیم این روابط قائل شدند و حضرت رضا(ع) نیز در طول حیات خود به ویژه در دوران ولایتعهدی، با ضمیمه کردن دو شاخصه روابط اجتماعی یعنی اخلاق و سیاست، تصویر روشنی از ضرورت به کارگیری روش‌های مبتنی بر اخلاق در حوزه سیاست را نشان دادند که از جمله این شاخصه‌ها و مؤلفه‌ها می‌توان به عدالت‌محوری و ظلم‌ستیزی اشاره کرد.
عدالت‌محوری در اندیشه سیاسی رضوی
وی با بیان اینکه در اسلام بنیادی‌ترین آموزه اخلاقی در تولید و اعمال قدرت، رعایت عدالت و نفی ظلم به دیگران و ظلم‌پذیری است، ادامه داد: یکی از اهداف بشر در تشکیل حکومت، همین مقابله با ظلم و استقرار عدالت بوده است، علم اخلاق هم این عدالت را یکی از فضیلت‌های برتر برای انسان به حساب می‌آورد و در اندیشه امام رضا(ع) نیز ثمره عدالت ورزی، پایداری نعمت‌های الهی معرفی می‌شود و هرکس در حاکمیت به این مقوله توجه نکند، خسران نعمت برای امت خود را رقم خواهد زد.
حجت‌الاسلام احمدی‌فر تصریح کرد: این رویکرد امام رضا(ع) در تبیین عدالت نشان می‌دهد که قانون عدالت یک سنت الهی است و هر کس به آن عمل نکند پایداری دولت و در مرحله بعد سامان ملت خود را به خطر می‌اندازد و در واقع باید گفت نعمت‌های الهی برای آن ملت پایدار نخواهد بود و این عدم عدالت و ظلم است که ثبات دولت‌ها را از بین می‌برد.
این پژوهشگر حوزه اخلاق و مدیر گروه معارف جامعة‌المصطفی(ص) العالمیة مشهد اضافه کرد: در مکتب اهل‌بیت(ع) شرط پذیرش حاکمیت‌ها و بیعت با فرمانروایان، عدالت است و این مکتب همواره ظلم‌ستیز بوده، اگرچه در نگاه اول دوام حاکمیت برای این مکتب وجود نداشته اما ائمه ما همیشه در برابر حاکمان ظالم واکنش نشان دادند و اولین مقوله اخلاق سیاسی را در حد کمال به نمایش گذاشتند و در طول تاریخ حکومت‌های عدالت محور مثل ایام زمام‌داری حضرت علی(ع) در قله قرار داشتند.
وی با اشاره به فضای سیاسی جامعه کنونی افزود: امام رضا(ع) اولین فرد وارد شده به جهنم را حاکم ظالم معرفی می‌کنند و این موضوع بسیار حساس است چرا که امروزه در رقابت‌های سنگین سیاسی باید بسیار مراقب بود تا با دروغ‌ها، افتراها و ظلم‌ها، مصداق عدم عدالت نشده و فرد در همان چهارچوب دولت و حکومت خود همانند قارون‌ها و فرعون‌ها نمونه‌ای برای فساد و هلاکت نشود.
توحید و تقوا، اساس فعالیت سیاسی اخلاقی
حجت‌الاسلام احمدی‌فر اظهار کرد: تقوا محوری و خداترسی از دیگر مؤلفه‌های اخلاق سیاسی در سیره و گفتار حضرت رضا(ع) است که در اسلام از آن به عنوان بلندترین جایگاه اجتماعی و سیاسی یاد می‌شود، تقوا در قرآن و احادیث بسیار مورد بحث بوده و گفته شده که راه گشایش امور در زندگی بشر با تقوا میسر خواهد بود.
وی ادامه داد: در توصیه‌های سیاسی امام خمینی(ره) نیز این مسئله به خوبی دیده می‌شود برای مثال آنجا که ایشان می‌فرمایند از قدرت‌های غربی نترسید و خدا ترس باشید مصداقی روشن از تقوای سیاسی است و همین خداترسی، قدرت همراه با عزت را برای ما حاصل می‌کند چنان که در موضوع پیروزی انقلاب، ملت ما از قدرت‌ها نترسید و این باعث شد تا در سطح جهان عزت پیدا کنیم و با همین توکل و اتکا به قدرت الهی امثال صدام را به خاک نشاندیم.
وی با اشاره به توصیه‌های سیاسی امام رضا(ع) به مأمون گفت: امام هشتم(ع) در زمان ولایتعهدی نیز توصیه‌های سیاسی خود به ویژه در مسئله تقوا و خدامحوری را به خلیفه عباسی گوش زد می‌کردند و یادآور می‌شدند که عدم تقوا موجب گسترش ظلم در سطح حکومت شده و این مسئله تباهی نعمت و حکومت را در پی خواهد داشت، این توحید با این نگاه که خدا مالک حقیقی حکومت‌ها است باید در آموزه‌های سیاسی یک حکومت اسلامی مورد نظر باشد.
پرهیز از پیمان‌شکنی و فریبکاری
حجت‌الاسلام احمدی‌فر به پرهیز از پیمان‌شکنی و فریبکاری به عنوان شاخصه دیگری از اخلاق سیاسی اشاره کرد و افزود: آموزه‌های حضرت علی(ع) در این زمینه بسیار مشخص است به گونه‌ای که در سیره و کلام ایشان مسئله پرهیز از فریبکاری، خیانت و پیمان‌شکنی به خوبی دیده می‌شود و آنچه حضرت در خطبه‌های خود بیان می‌کنند پایبندی ایشان به پرهیز از فریبکاری و در مقابل عدم التزام معاویه به این مسئله است.
وی ابراز کرد: در چهارچوب حکومت اسلامی، مسئولان نباید با فریب مردم به پیشبرد فعالیت خود بپردازند زیرا در اساس فعالیت سیاسی مبتنی بر اخلاق اسلامی، این مسئله مورد نهی بوده و حضرت علی(ع) نیز فرمودند اگر اسلام نبود قطعاً من زیرک‌ترین فرد عرب بودم ولی پیمان‌شکنان، گناه‌کار هستند.
حجت‌الاسلام احمدی‌فر ادامه داد: وفای به عهد و حفظ پیمان‌ها از جمله مسائلی است که در اداره یک حکومت اسلامی باید مورد نظر باشد، فرد مؤمنی که خود را به عنوان زما‌م‌دار مسائل در حکوت اسلامی معرفی می‌کند باید با حفظ پیمان و عمل به وعده‌های صدق خود در راستای اخلاق سیاسی حرکت کند در غیر این صورت می‌توان گفت او نیز از چهارچوب حکومت‌داری اسلامی خارج شده است.
وعده کذب، موجب گسترش فضای غیراخلاقی و تباهی می‌شود
وی پرهیز از وعده کذب را مؤلفه دیگری برای اخلاق محوری در سیاست عنوان کرد و گفت: خود وعده دادن‌های ناصحیح و غیر صدق یک بخش از وعده‌های دروغین بوده اما بخش دیگر آن انکار فعالیت‌های مثبت دیگران است که این نیز مصداق کذب است و متأسفانه این مسئله به شدت در جامعه ما رواج یافته و افراد برای تخریب شخصیت سیاسی یکدیگر به این نوع از دروغ متوسل می‌شوند و از طرفی وعده‌های عمل نشدنی به مردم می‌دهند که به فرموده حضرت علی(ع) این وعده دروغ، خشم خدا و مردم را در پی‌دارد.
حجت‌الاسلام احمدی‌فر افزود: مؤمن دروغگو نیست و اگر این دروغ گسترش یابد ریشه همه تباهی‌ها خواهد بود، برخی این نگرش اشتباه را دارند که بدون دروغ مسائل پیش نمی‌رود، باید گفت ما مأمور به تکلیف هستیم و نه مأمور به نتیجه و این که طرف مقابل ما در رقابت سیاسی با دروغ فعالیت می‌کند را باید به وسیله افشاگری از آن دروغ و سایر روش‌های مقابله پاسخ داد و نه اینکه خود در مسیر اشتباه با دروغگویی پیش برویم، ما باید بدانیم با تبلیغات صحیح پیروزیم زیرا دل مردم مؤمن به مسیر حق است و اگر ما در رقابت سیاسی دنیاگرا باشیم قطعاً شکست در انتظار ما است.
حفظ کرامت انسان، منش سیاست اخلاقی اسلام حتی با غیر مسلمان
عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) العالمیة مشهد بیان کرد: توجه به کرامت و حقوق انسان‌ها از جمله موضوعاتی است که باید در اندیشه و منش سیاسی مورد نظر باشد، کرامت انسان‌ها مسئله مهمی است که ائمه معصوم ما هیچگاه اجازه شکسته شدن حریم آن را نداده‌اند و حتی نسبت به حقوق شهروندی غیرمسلمانان نیز حساسیت نشان داده‌اند.
شاخصه‌های اخلاقی برای برخورد زمام‌داران و مردم
حجت‌الاسلام احمدی‌فر به صورت خلاصه سایر شاخصه‌های سیاسی اخلاق محور در برخورد با مردم را متذکر شد و گفت: تواضع، فروتنی و پرهیز از تکبر، آخرت محوری، عفو و گذشت حتی در مقابل دشمنان، مدارا، همراهی و مهربانی در برخورد با مردم به ویژه اقشار مستضعف جامعه و اکتفا به استفاده حداقلی از نعمت‌های الهی در زمان حکومت‌داری، موضوعاتی است که باید افراد متولی در امر حکومت داری اسلامی مورد توجه قرار دهند و با پرهیز از برخی شاخصه‌های زوال قدرت مثل چپاول‌گری و پیشروی در مسیر سرمایه‌داری به استحکام قدرت سیاسی خود بپردازند.
مناظرات اخلاقی امام رضا(ع) همراه با علم و آگاهی بود
وی در پایان سخنان خود به مناظرات امام رضا(ع) با غیر مسلمانان اشاره کرد و افزود: بحث مناظرات حضرت رضا(ع) بسیار مفصل است و می‌طلبد که آن را به صورت جزئی از رفتار ایشان مورد توجه قرار داد و البته به طور کلی می‌توان گفت حضور با اخلاق همراه با علم و آگاهی ایشان در مناظرات سبب شد تا پیروزی‌های چشمگیری برای اسلام در میان سایر ادیان حاصل شود.
عدالت‌محوری در اندیشه سیاسی رضوی
وی با بیان اینکه در اسلام بنیادی‌ترین آموزه اخلاقی در تولید و اعمال قدرت، رعایت عدالت و نفی ظلم به دیگران و ظلم‌پذیری است، ادامه داد: یکی از اهداف بشر در تشکیل حکومت، همین مقابله با ظلم و استقرار عدالت بوده است، علم اخلاق هم این عدالت را یکی از فضیلت‌های برتر برای انسان به حساب می‌آورد و در اندیشه امام رضا(ع) نیز ثمره عدالت ورزی، پایداری نعمت‌های الهی معرفی می‌شود و هرکس در حاکمیت به این مقوله توجه نکند، خسران نعمت برای امت خود را رقم خواهد زد.
حجت‌الاسلام احمدی‌فر تصریح کرد: این رویکرد امام رضا(ع) در تبیین عدالت نشان می‌دهد که قانون عدالت یک سنت الهی است و هر کس به آن عمل نکند پایداری دولت و در مرحله بعد سامان ملت خود را به خطر می‌اندازد و در واقع باید گفت نعمت‌های الهی برای آن ملت پایدار نخواهد بود و این عدم عدالت و ظلم است که ثبات دولت‌ها را از بین می‌برد.
این پژوهشگر حوزه اخلاق و مدیر گروه معارف جامعة‌المصطفی(ص) العالمیة مشهد اضافه کرد: در مکتب اهل‌بیت(ع) شرط پذیرش حاکمیت‌ها و بیعت با فرمانروایان، عدالت است و این مکتب همواره ظلم‌ستیز بوده، اگرچه در نگاه اول دوام حاکمیت برای این مکتب وجود نداشته اما ائمه ما همیشه در برابر حاکمان ظالم واکنش نشان دادند و اولین مقوله اخلاق سیاسی را در حد کمال به نمایش گذاشتند و در طول تاریخ حکومت‌های عدالت محور مثل ایام زمام‌داری حضرت علی(ع) در قله قرار داشتند.
وی با اشاره به فضای سیاسی جامعه کنونی افزود: امام رضا(ع) اولین فرد وارد شده به جهنم را حاکم ظالم معرفی می‌کنند و این موضوع بسیار حساس است چرا که امروزه در رقابت‌های سنگین سیاسی باید بسیار مراقب بود تا با دروغ‌ها، افتراها و ظلم‌ها، مصداق عدم عدالت نشده و فرد در همان چهارچوب دولت و حکومت خود همانند قارون‌ها و فرعون‌ها نمونه‌ای برای فساد و هلاکت نشود.
توحید و تقوا، اساس فعالیت سیاسی اخلاقی
حجت‌الاسلام احمدی‌فر اظهار کرد: تقوا محوری و خداترسی از دیگر مؤلفه‌های اخلاق سیاسی در سیره و گفتار حضرت رضا(ع) است که در اسلام از آن به عنوان بلندترین جایگاه اجتماعی و سیاسی یاد می‌شود، تقوا در قرآن و احادیث بسیار مورد بحث بوده و گفته شده که راه گشایش امور در زندگی بشر با تقوا میسر خواهد بود.
وی ادامه داد: در توصیه‌های سیاسی امام خمینی(ره) نیز این مسئله به خوبی دیده می‌شود برای مثال آنجا که ایشان می‌فرمایند از قدرت‌های غربی نترسید و خدا ترس باشید مصداقی روشن از تقوای سیاسی است و همین خداترسی، قدرت همراه با عزت را برای ما حاصل می‌کند چنان که در موضوع پیروزی انقلاب، ملت ما از قدرت‌ها نترسید و این باعث شد تا در سطح جهان عزت پیدا کنیم و با همین توکل و اتکا به قدرت الهی امثال صدام را به خاک نشاندیم.
وی با اشاره به توصیه‌های سیاسی امام رضا(ع) به مأمون گفت: امام هشتم(ع) در زمان ولایتعهدی نیز توصیه‌های سیاسی خود به ویژه در مسئله تقوا و خدامحوری را به خلیفه عباسی گوش زد می‌کردند و یادآور می‌شدند که عدم تقوا موجب گسترش ظلم در سطح حکومت شده و این مسئله تباهی نعمت و حکومت را در پی خواهد داشت، این توحید با این نگاه که خدا مالک حقیقی حکومت‌ها است باید در آموزه‌های سیاسی یک حکومت اسلامی مورد نظر باشد.
پرهیز از پیمان‌شکنی و فریبکاری
حجت‌الاسلام احمدی‌فر به پرهیز از پیمان‌شکنی و فریبکاری به عنوان شاخصه دیگری از اخلاق سیاسی اشاره کرد و افزود: آموزه‌های حضرت علی(ع) در این زمینه بسیار مشخص است به گونه‌ای که در سیره و کلام ایشان مسئله پرهیز از فریبکاری، خیانت و پیمان‌شکنی به خوبی دیده می‌شود و آنچه حضرت در خطبه‌های خود بیان می‌کنند پایبندی ایشان به پرهیز از فریبکاری و در مقابل عدم التزام معاویه به این مسئله است.
وی ابراز کرد: در چهارچوب حکومت اسلامی، مسئولان نباید با فریب مردم به پیشبرد فعالیت خود بپردازند زیرا در اساس فعالیت سیاسی مبتنی بر اخلاق اسلامی، این مسئله مورد نهی بوده و حضرت علی(ع) نیز فرمودند اگر اسلام نبود قطعاً من زیرک‌ترین فرد عرب بودم ولی پیمان‌شکنان، گناه‌کار هستند.
حجت‌الاسلام احمدی‌فر ادامه داد: وفای به عهد و حفظ پیمان‌ها از جمله مسائلی است که در اداره یک حکومت اسلامی باید مورد نظر باشد، فرد مؤمنی که خود را به عنوان زما‌م‌دار مسائل در حکوت اسلامی معرفی می‌کند باید با حفظ پیمان و عمل به وعده‌های صدق خود در راستای اخلاق سیاسی حرکت کند در غیر این صورت می‌توان گفت او نیز از چهارچوب حکومت‌داری اسلامی خارج شده است.
وعده کذب، موجب گسترش فضای غیراخلاقی و تباهی می‌شود
وی پرهیز از وعده کذب را مؤلفه دیگری برای اخلاق محوری در سیاست عنوان کرد و گفت: خود وعده دادن‌های ناصحیح و غیر صدق یک بخش از وعده‌های دروغین بوده اما بخش دیگر آن انکار فعالیت‌های مثبت دیگران است که این نیز مصداق کذب است و متأسفانه این مسئله به شدت در جامعه ما رواج یافته و افراد برای تخریب شخصیت سیاسی یکدیگر به این نوع از دروغ متوسل می‌شوند و از طرفی وعده‌های عمل نشدنی به مردم می‌دهند که به فرموده حضرت علی(ع) این وعده دروغ، خشم خدا و مردم را در پی‌دارد.
حجت‌الاسلام احمدی‌فر افزود: مؤمن دروغگو نیست و اگر این دروغ گسترش یابد ریشه همه تباهی‌ها خواهد بود، برخی این نگرش اشتباه را دارند که بدون دروغ مسائل پیش نمی‌رود، باید گفت ما مأمور به تکلیف هستیم و نه مأمور به نتیجه و این که طرف مقابل ما در رقابت سیاسی با دروغ فعالیت می‌کند را باید به وسیله افشاگری از آن دروغ و سایر روش‌های مقابله پاسخ داد و نه اینکه خود در مسیر اشتباه با دروغگویی پیش برویم، ما باید بدانیم با تبلیغات صحیح پیروزیم زیرا دل مردم مؤمن به مسیر حق است و اگر ما در رقابت سیاسی دنیاگرا باشیم قطعاً شکست در انتظار ما است.
حفظ کرامت انسان، منش سیاست اخلاقی اسلام حتی با غیر مسلمان
عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) العالمیة مشهد بیان کرد: توجه به کرامت و حقوق انسان‌ها از جمله موضوعاتی است که باید در اندیشه و منش سیاسی مورد نظر باشد، کرامت انسان‌ها مسئله مهمی است که ائمه معصوم ما هیچگاه اجازه شکسته شدن حریم آن را نداده‌اند و حتی نسبت به حقوق شهروندی غیرمسلمانان نیز حساسیت نشان داده‌اند.
شاخصه‌های اخلاقی برای برخورد زمام‌داران و مردم
حجت‌الاسلام احمدی‌فر به صورت خلاصه سایر شاخصه‌های سیاسی اخلاق محور در برخورد با مردم را متذکر شد و گفت: تواضع، فروتنی و پرهیز از تکبر، آخرت محوری، عفو و گذشت حتی در مقابل دشمنان، مدارا، همراهی و مهربانی در برخورد با مردم به ویژه اقشار مستضعف جامعه و اکتفا به استفاده حداقلی از نعمت‌های الهی در زمان حکومت‌داری، موضوعاتی است که باید افراد متولی در امر حکومت داری اسلامی مورد توجه قرار دهند و با پرهیز از برخی شاخصه‌های زوال قدرت مثل چپاول‌گری و پیشروی در مسیر سرمایه‌داری به استحکام قدرت سیاسی خود بپردازند.
مناظرات اخلاقی امام رضا(ع) همراه با علم و آگاهی بود
وی در پایان سخنان خود به مناظرات امام رضا(ع) با غیر مسلمانان اشاره کرد و افزود: بحث مناظرات حضرت رضا(ع) بسیار مفصل است و می‌طلبد که آن را به صورت جزئی از رفتار ایشان مورد توجه قرار داد و البته به طور کلی می‌توان گفت حضور با اخلاق همراه با علم و آگاهی ایشان در مناظرات سبب شد تا پیروزی‌های چشمگیری برای اسلام در میان سایر ادیان حاصل شود.
