نهم ربیع‌الاول در منظر تاریخ

نهم ربیع‌الاول در فرهنگ شیعه، به عنوان روز عید مطرح شده است و همانند و بلکه آینه زمانی و کمال یافته بعثت و غدیر است. شایسته است عاشقان مهدوی و منتظران منجی بشریت، در هر کجا هستند بهویژه در کشورهای اسلامی و بالاخص در این مرز و بوم که شیعه‌خانه امام زمان(عج) ، با مراسمی ویژه به پاسداشت این روز بزرگ همت گمارند.

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی و به نقل از بنیاد فرهنگی مهدی موعود(عج)، 9 ربیع‌‎الاول سالروز بیعت جهانی با منجی موعود(عج) است. ماه ربیع، بهار ماه‌های دوازده‌گانه است، چون ولادت خاتمالانبیاء رسول خدا(ص) در این ماه اتفاق افتاده است، همچنین سالروز آغاز امامت خاتم الاوصیاء؛ ربیع‌الانام امام زمان(عج) در این ماه واقع شده است. یوم‌اللّه نهم ربیع‌الاول، روز تجدید میثاق با آن امام همام و اهداف و آرمان‌های بلند اوست.

روزی که در امتداد غدیر و بلکه خود غدیری دیگر است

اگر نیمه شعبان جشن تولد امید و انتظار است، نهم ربیع‌الاول سالروز اقدام برای زیبایی‌آفرینی و تلاش برای پیوند با زیبایی‌ها یعنی عهد و پیمان و بیعت با امام زیبایی‌هاست که مایه آرامش انسان و جاذبه‌آفرینی برای فطرت‌های بیدار است.

اگر به نهم ربیع از منظر آغازگری غیبت صغری بنگریم، به‌شدت محزون خواهیم شد و باید ناله سر دهیم. «اللهم ان نشکوا الیک... غیبۀ ولینا»؛ ولی اگر آن را از منظر آغاز امامت آخرین ولی معصوم بنگریم که امامتش آغازگر فرآیند ایجاد بهشت جهانی ظهور است در آن روز قلبمان شاد است، بدین جهت که امامان و پیامبران معصوم، چشم انتظار میلاد، آغاز امامت و آغاز ظهورش بوده‌اند.

نهم ربیع‌الاول، همانند و بلکه آینه زمانی و کمال یافته بعثت و غدیر است. شایسته است عاشقان مهدوی و منتظران منجی بشریت، در هر کجا هستند به ویژه در کشورهای اسلامی و بالاخص در این مرز و بوم که شیعه‌خانه امام زمان(عج) است، با مراسمی ویژه به پاسداشت این روز بزرگ همت گمارند.

اهمیت نام‌گذاری روز نهم ربیع

ما برای چیزهای ساده روز تعیین می‌کنیم، روز بدون سیگار، روز بدون ترافیک، روز همدردی با معلولان، روز بزرگداشت فلان شاعر که کار خیلی خوبی هم است، اما متأسفانه برای این روز که شکرانه امامت و ولایت و بشارت الهی است نامی نداریم! در نیمه شعبان مردم به عظمت آن روز توجه دارند؛ ولی به روز نهم ربیع‌الأول به عنوان ایام آغاز امامت حضرت مهدی(عج) توجه مناسبی نبوده است، در صورتی‌که این روز زمینه خوبی برای توجه دادن مردم به امام زمان(عج) است. «سالروز بیعت جهانی با منجی موعود» به نظر نام مناسبی باشد. ضرورت احیاء نهم ربیع: در نگرش شیعی، می‌بایست با آغاز امامت و ولایت هر معصومی، اصل بیعت تکرار شود و آن بیعت هم در شرایط ویژه و در صورت لزوم، تجدید، تأکید و تکرار می‌شود، چنانکه سیره و منش شیعیان در دوران 250 ساله حضور امامان شیعه این گونه بود.

به همان دلیلی که باید «غدیر خم» را جشن گرفت و اهتمام ورزید و جایگاه امامت و رهبري امام معصوم را ارج نهاد، آغاز امامت هر امام نیز، چنین است، ولی نسبت به ائمه دیگر چنین رسمی نبوده و معمولاً روز وفات یا شهادت هر امام، آغازِ امامت امام بعدی هم هست و در یک فرصت، هم داغ شهادت امام است، هم سرور برای امامت جانشین او؛ لیکن درباره حضرت ولی عصر(عج) این مسئله اهمیت خاصی پیدا می‌کند، چون آن امام، هم اکنون زنده است و دوران ما، دوران امامت اوست و آن حضرت، امام عصر ماست و دوران تقیه هم وجود ندارد و از همه مهمتر ما نسبت به او پاسخگو هستی. در؛ سوره اسراء خداوند میفرماید: روز قیامت هر کسی با امام زمانش محشور می‌شود».

براي این که دل‌ها و ذهن‌ها توجه بیشتری به آن حضرت پیدا کند و مسئله امامت در عصر غیبت از یادها نرود و شوق انتظار در دل‌ها برافروخته‌تر شود، سالروز آغاز امامت آن حجت الهی را یاد می‌کنیم، به خصوص با توجه به شرایط حاضر در جهان معاصر که نسبت به وجود آن حضرت، از سوی دشمنان اهل بیت(ع)، تشکیک می‌شود و «مهدی باوری» را زیر سؤال می‌برند، گرامی‌داشت این روز، تلاش برای ریشه‌دارتر کردن این باور اسلامی و شیعی در دل‌های اهل ایمان و منتظران ظهور آن حضرت است. بدین جهت، شیعیانِ امروز هم باید سنت و سیره تجدید بیعت را احیا و فراگیر سازند و بهترین فرصت برای این امر، سال روز بیعت تاریخی شیعیان قمی و ایرانیان با امام زمان خویش در آغاز امامت ایشان است.

نهم ربیع‌الاول در فرهنگ شیعه، به عنوان روز عید مطرح شده است. در گزارش‌های تاریخی، یادکرد این عید شیعی را در کتاب النقض نوشته عبدالجلیل رازی (متوفی 560 ه. ق) و کتاب ابن ادریس حلی (متوفی 598 ه. ق) و سید بن طاووس (متوفی 664 ه. ق) می‌توان یافت.

از جهت فقهی هم علمای شیعه در کتاب‌های حدیثی فقهی و در فصل برشماری غسل‌های مستحب، یکی از آن‌ها را غسل عید نهم ربیع‌الاول برشمرده‌اند.

در هنگام آغاز امامت، امام دو حضور علنی دارد؛ یکی به هنگام نماز بر پیکر پدر در حضور شیعیان عراق و دیگری کمی بعد، در حضور شیعیان قم.

تجدید بیعت در روز نهم ربیع

در این روز، آنچه بیشترین ارتباط را با نهم ربیع دارد، مسئله تجدید بیعت است و از نکات جالب در تجدید بیعت که در ادعیه آمده، کلمات سه گانه «عهداً و عقْداً و بیعۀً» است. عهد یعنی «پیمان زبانی»، یعنی «پیمانی که گره خورده و محکم شده باشد» و بیعت یعنی «دست دادن برای عهد و پیمان تا پای جان». در دعای عهد، عبارت «اُجدد» وجود دارد که از «جدد «به معنی «تَجدیداً الشیء، «چیزی را نو کردن، چیزی را زنده کردن و به چیزی نیرو و نشاط بخشیدن است.

معنای این عبارت در این ادعیه، آن است که بیعت با امام زمان(عج) نظر به پیوستگی دوران امامت آن حضرت و خصوصاً پیوستگی دوران غیبت و طولانی شدن آن، می‌بایست همواره تازه و جدید شده تا از کهنگی، روزمرگی و کم‌رنگی دور شود.

واژه «بیعت» واژه‌ای عربی است از ریشه «بیع» به معنای خرید و فروش، اما بیعت کردن به معنای این است که دو طرف خرید و فروش، به نشانه تمام شدن معامله و تسلیم، کف دست راست خود را بر هم می‌زنند. وقتی شخصی با کسی بیعت می‌کند، به این وسیله، فرمانبرداری خود از آن شخص و سرسپردگی در برابر امر و سلطه او را نشان می‌دهد، همچنین حاضر می‌شود تا پای فدا کردن جان و مال و فرزند، در راه اطاعت او بایستد.

قرائن نشان می‌دهد که بیعت از نوآوری‌های مسلمانان نیست، بلکه سنتی بوده که پیش از اسلام هم در میان عرب رواج داشت. رسم بیعت برای پذیرش رئیس قبیله یا انتصاب یک فرد به منصبی مهم متداول بوده است. به همین دلیل در آغاز اسلام که طایفه «اوس و خزرج» در ایام حج از مدینه به مکه آمدند و با پیامبر اسلام(ص) در عقبه بیعت کردند - برخورد آنها با مسئله بیعت، آشنا بود، بعد از آن نیز پیغمبر گرامی اسلام(ص) در فرصت‌های مختلف با مسلمانان تجدید بیعت کرد و نخستین بیعت در سیره نبوی، بیعت حضرت علی و حضرت خدیجه(س) با آن حضرت پس از قبول اسلام است.

بیعت در «یوم الدار» بیعت رضوان و بیعت زنان در سال هشتم هجرت از جمله بیعت‌های زمان پیامبر اسلام بوده است. آخرین بیعت در زمان پیامبر(ص)؛ بیعت مسلمانان با امیرالمؤمنین(ع) در سال دهم هجرت در محلی با نام غدیر خم بوده است. رسم بیعت بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) ادامه داشت و اگر چه در بیشتر موارد بیعت با خلفای ظالم به اجبار صورت می‌گرفت و آنچه به ذهن می‌رسد آن است که باید امامی در جمع حاضر باشد تا ما بتوانیم با ایشان بیعت کنیم، ولی در این شرایطی که امام از نظرها غایب است، چطور بیعت معنا پیدا می‌کند؟

اگر در معنای بیعت دقت کنیم، در می‌یابیم که همین حالا هم بیعت با امام زمان معنا دارد، مگر نه این است که در بیعت باید بر وفاداری با شخص بیعت‌شونده تأکید کنیم و این پیام را به او بدهیم که مطیع امر شما هستیم و سعی می‌کنیم رضایت شما را تأمین کنیم؟

همه این موارد در این زمانه غیبت هم عملی است. می‌توانیم بیعت کنیم که یکی از کارهای زشتمان را ترك کنیم و یا یک کار مثبتی را انجام دهیم و به همین شکل می‌توانیم درباره هزاران کار دیگر با امام زمان(عج) بیعت کنیم که در جهت آنها تلاش کنیم، پس بیاییم یکبار دیگر با امام زمانمان تجدید بیعت و اظهار وفاداری کنیم، باشد که از یاران واقعی ایشان باشیم و چه خوب است که این بیعت را همه ساله در روز نهم ربیع تجدید و این امر را به سنتی مستمر تبدیل کنیم.

در طول تاریخ بیعت با وکیل یا نایب خاص صورت می‌گرفته است، بیعت زنان با امام علی(ع) به نیابت از پیامبر(ص) در حدیبیه و بیعت مردم کوفه با مسلم بن عقیل به نیابت از امام حسین(ع) از جمله این موارد است. در عصر غیبت هم می‌شود با نایب عام(ولی فقیه) امام عصر عجل االله فرجه هم بیعت کرد. مناسب است به بیعت‌نامه‌ای از شهید آوینی با مقام معظم رهبری اشاره کنیم. ما با حضرت‌عالی به عنوان وصی امام امت و نایب امام زمان(عج) تجدید بیعت کرده‌ایم و تا بذل جان در راه اجراي فرامین شما ایستاده‌ایم.

چند سؤال یا شبهه پیرامون نهم ربیع

آغاز امامت، بعد از شهادت امام قبلی است. سیره اهل بیت علیهم‌السلام در این مورد چگونه بوده است؟

اول اینکه طبیعی است که ایشان به مناسبت شهادت امام قبلی، محزون بوده‌اند. شیعیان نزد امام جدید می‌آمدند و ابتدا شهادت امام قبلی را تسلیت می‌گفتند و سپس با امام جدید بیعت می‌کردند. امام با تعابیر مختلف به اینها می‌گفتند خوشحال باشید که با ما هستید و شیعیان هم خوشحال بودند که گمراه نشده‌اند و امام بعدی را شناخته‌اند و مثلاً هفت امامی نمانده‌اند، به خصوص تا زمان امام رضا(ع) که سرآغاز دوازده امامی شدنِ شیعه است، یعنی ما هفت امامی و 6 امامی داریم، اما هشت امامی نداریم و هر کسی که امام رضا(ع) را پذیرفته است، بقیه ائمه را هم قبول کرده و دوازده امامی شده است، البته اهل بیت(ع) در یک فضای حزنی زندگی می‌کردند و می‌فرمودند بنی‌امیه برای ما عید نگذاشتند، بنابراین سیره آنها بیشتر به تسلیت و حزن متمایل بوده است.

این شیوه حتی امروز معمول است که وقتی رهبر یک مجموعه از دنیا می‌رود و پس از او شخص دیگری جانشین می‌شود و اگر این جایگزینی از قبل تدارك دیده شده باشد بلافاصله فرد جدید به عنوان رهبر، شناخته شده و طبق آداب و رسوم آن جامعه به وی تهینت می‌گویند و چه‌بسا در سال‌های بعدی آن روز را گرامی می‌دارند. آیا این نهم ربیع را در مقابل آن نهم ربیع درآورده‌اند؟!