دغدغه‌های دینداری حضرت عبدالعظیم(ع)/ اقتدا به جود و بخشش امام‌ حسن(ع)

به گزارش ایکنا، امروز، چهارم ربیع‌الثانی مصادف با میلاد باسعادت حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) است. این امامزاده واجب‌التعظیم در روز چهارم ربیع‌الثانی سال ۱۷۳ قمری در زمان پیشوای هفتم شیعیان امام موسی کاظم(ع) در شهر مدینه زاده شد. پدرش عبدالله و مادرش فاطمه یا حیفا نام داشتند. همسر وی خدیجه دختر قاسم بن‌حسن بن‌زید بن‌ امام حسن مجتبی(ع) بود.

عبدالعظیم(ع) به دستور امام علی‌النقی(ع) به شهر ری وارد می‌شود و در سرداب خانه یکی از شیعیان آن شهر به زندگی پنهانی روی می‌آورد. او روزها روزه می‌گرفت و شب‌ها به نماز می‌ایستاد. گاهی پنهانی از خانه بیرون می‌آمد و قبری را که اکنون روبروی آرامگاهش است، زیارت می‌کرد. وی پس از مدتی بیمار می‌شود و چندی بعد در روز سه‌شنبه، 15 شوال سال ۲۵۲ قمری در زمان پیشوای دهم شیعیان امام علی‌النقی(ع) و همزمان با خلافت عباسیان درگذشت.

از جمله شخصیت‌های بزرگی که دین خود را بر امام زمان خود عرض کرد، حضرت عبدالعظیم(ع) بود. آن بزرگوار یکی از اعاظم ذریه رسول‌الله(ص) و از فرزندان امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرای مرضیه(س) و از شخصیت‌ها و معاریف علمای اهل بیت(ع) و بزرگان صحابه حضرت جواد(ع) و امام هادی(ع) و محارم اسرار اهل بیت(ع) است. البته بنابر این دلیل که ایشان چون با حضرت امام رضا(ع) در سلسله نسب به حضرت امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرا(س) در یک طبقه بوده است، از اصحاب آن حضرت نیز به شمار می‌رود.

نکته ادبی و اخلاقی که باید از حکایت عرض دین این سید شریف جلیل حسنی آموخت، پرهیز از غرور به علم و مقام علمی است. غرور یکی از آفات بزرگ درخت انسانیت و موانع رشد، ترقی و نیل به کمالات است، اما در میان انواع آن، غرور به علم، عقل و فهم از همه خطرناکتر است.

حضرت عبدالعظیم(ع) با وجود بهره‌مندی از درک و شناخت عمیق از دین و دریافت کامل مبانی فقهی و دینی، متواضعانه در برابر امام زمان خود زانو بر زمین نهاده و دینش را به ایشان عرضه می‌دارد. نکته دیگر، ادب و صفت ممتاز و ارزشمند دیگری که در جریان این عرض دین از حضرت عبدالعظیم(ع) ظاهر می‌شود، تسلیم بی‌چون و چرای آن شخصیت والا در مقابل ولایت و حجت خداست که باید از آن درس آموخت و در مقام پذیرش حق و اعتراف به حق دیگران بدون هیچ سربزرگی و نخوتی حق‌گذاری کرد.

حضرت عبدالعظیم(ع) در برابر امام زمان خود چنان متواضعانه رفتار می‌کند که همین ادب و حفظ احترام به امام خود و عرض دین از شخصیتی مانند او به حضرت امام هادی(ع) دلیل باهر و روشنی بر کمال معرفت، جلالت قدر و عقیده محکم او به ولایت و امامت آن حضرت است.

بنابراین یکی از صفات ویژه حضرت عبدالعظیم(ع) این بود که عقاید خود را به امام هادی(ع) عرضه کرد و امام(ع) نیز عقاید او را تأیید کردند. این مسئله برای تمامی شیعیان درس بزرگی است که عقاید و اعمال خود را به علما عرضه کنند تا بتوانند نسبت به صحت و سقم آن‌ها اطمینان خاطر پیدا کنند.

ویژگی بارز و مهم دیگر حضرت عبدالعظیم(ع)، تقیه بسیار شدید ایشان بود، به قدری که در ساربانان ری وقتی از دنیا رفت و می‌خواستند بدنش را غسل دهند، در جیب او کاغذی پیدا کردند که نسب شریفشان در آن نوشته بود و تا آن زمان کسی ایشان را نمی‌شناخت.

حضرت عبدالعظیم(ع) در زمان خود، دارای موقعیتی بس عظیم بود. وی با بزرگان شیعه و روات درجه اول ارتباط کامل داشته و با عده کثیری از اصحاب حضرت امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) معاصر و هم‌نشین بود. هشام بن حکم، ابن أبی عمیر، علی بن جعفر(ع) و حسن ابن محبوب که از مشایخ او هستند، دلیل بارزی است که وی دارای مقام رفیع و ارجمندی بوده و با این گونه اشخاص که از خواص اصحاب حضرت امام صادق(ع) و امام موسی بن‌جعفر(ع) بودند، مجالست داشته است. علمای رجال و فقهای بزرگ، حضرت عبدالعظیم(ع) را در کتب خود آورده و او را توصیف و تمجید کرده‌اند و همگان او را به خلوص عقیده و صفای باطن و اعتقاد صحیح و راسخ ستوده و معرفی می‌کنند.

حضرت عبدالعظیم(ع) سیدی جلیل، پرهیزگار، عابدی متقی و پاک بود که دارای فضایل و مناقب بی‌شماری است. در بذل و بخشش و سخاوت آن بزرگوار وارد شده است که تنها کسی که اقتدا و تبعیت از جد بزرگوار خود امام حسن مجتبی(ع) کرد، او بوده است؛ یعنی همان طوری که حضرت امام حسن مجتبی(ع)، سخی‌ترین مردم در زمان خود بود، به گونه‌ای که چند مرتبه تمام اموال خویش را میان فقرا و بینوایان تقسیم کرده و چیزی را برای خود نگه نداشت، همین طور فرزند ارجمند و نواده بزرگشان حضرت عبدالعظیم(ع) چندین مرتبه اموال خود را میان فقرا و ضعفا تقسیم کرد و بیچارگان را مدد و یاری کرد.

در کتب حدیثی و متون روایی، بیش از صد روایت از حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) آمده است. صاحب بن عباد می‌گوید: «وی کثرت روایت و حدیث دارد و از امام جواد(ع) و امام هادی(ع) روایت می‌کند». از وی کتاب‌هایی در دست است مانند کتاب «خُطَب امیرالمؤمنین(ع)، کتاب «یوم و لیله» که ظاهرا اعمالی است که بر حسب اخبار ائمه اطهار(ع) با اذکار خاصه روایت شده است و هر مکلفی می‌تواند در تمام روز و شب از مستحبات و واجبات به جا آورد. همچنین، کتابی با عنوان «روایات عبدالعظیم حسنی» نیز شهرت دارد.

عده‌ای از بزرگان شیعه احادیثی را از عبدالعظیم الحسنی(ع) روایت کرده‌اند و شیخ صدوق، مجموعه روایات وی را با عنوان «جامع اخبار عبدالعظیم» گردآوری کرده است. شمار احادیثی که وی بی‌واسطه از امامان(ع) نقل می‌کند، دو روایت از امام رضا(ع)، ۲۶ روایت از امام جواد(ع) و ۹ روایت از امام هادی(ع) است و روایات با واسطه وی نیز به ۶۵ حدیث می‌رسد.

درباره چگونگی رحلت عبدالعظیم الحسنی(ع)، دو قول نقل شده است. مرگ طبیعی و شهادت. احمد بن علی نجاشی قائل به بیماری است که منجر به فوت او شد. شیخ طوسی نیز قائل است که عبدالعظیم(ع) وفات یافت. در مقابل، فخرالدین طُریحی، از عالمان امامیه در قرن یازدهم و مؤلف کتاب مجمع البحرین، معتقد است عبدالعظیم(ع) در ری زنده به گور شد. واعظ کُجوری نوشته است که در کتاب رجال و انساب، از احوال حضرت عبدالعظیم(ع) تفحص کرده و از شهادت وی خبری صحیح و موثق نیافته است.