«عقابها»یی که تا «منصور» اوج گرفتند + فیلم
در طول بیش از چهار دهه سینمای انقلاب اسلامی فیلم‌های جنگی و دفاع مقدس زیادی تولید شده‌اند اما سهم ارتش جمهوری اسلامی از این میان بسیار اندک بوده است.
سینمای اکشن را باید یکی از ژانرهای اصلی سینما محسوب کرد. این گونه، جدا از اینکه برای مخاطبان جذابیت فراوان دارد به لحاظ اقتصادی نیز درآمد بسیار زیادی را به هنر هفتم تزریق کرده است. در میان تولیدات اکشن، زیرگونه‌های هم وجود دارد که این حوزه را متنوع می کند.
فیلم های جنگی طی دهه‌های اخیر یکی از ابزارهای قدرتنمایی در جهان بوده است. در این میان هالیوود نیز پرچمدار این حرکت شده است. آغاز این اتفاق را به صورت ویژه از دهه 80 می‌توان مشاهده کرد. در این مقطع سری فیلم‌های «رمبو» توانست یک قدرتنمایی برای ارتش آمریکا محسوب شود. در این قبیل آثار نه تنها قدرت نظامی آن کشور به صورت غلو شده تصویر شد، بلکه تلاش شد تا قدرت آمریکایی به عنوان ناجی در دنیا ترسیم شود.
حال کمی به این شکل از سینما در کشور کشور خودمان بپردازیم. در سینمای قبل از انقلاب این ژانر عملاً وجود نداشت تا اینکه بعد از پیروزی انقلاب و با آغاز جنگ تحمیلی فیلم‌های جنگی به عنوان یک گونه پرطرفدار و توصیه شده، مد‌نظر قرار گرفت. عمده تولیدات این دوره آثار حماسی بودند که به شکلی پروپاگاندا تلاش داشتند به جنگ بپردازند. این رویکرد در زمان خود تا حدی طبیعی بود چون چنین آثاری به مردم روحیه می‌داد. فیلم‌هایی نظیر «گذرگاه»، «کانی مانگاه»، «پایگاه جهنمی»، «پلاک»، «عقابها» و... مثال‌هایی روشن در این زمینه هستند. بعد از خاتمه جنگ انتظار می‌رفت فیلم‌های این حوزه به لحاظ معنا رشد بهتری پیدا کنند اما هر اندازه از جنگ دور شدیم آثاری که تولید شد به سمت کارهای سیاه و ضدجنگ پیش رفت.
طی سه دهه که از پایان جنگ گذشته معدود کارهای خوبی نظیر «دوئل»، «تنگه ابوقریب» و... ساخته شده است اما تعداد این آثار به آن اندازه نبوده که بتواند جریان‌سازی لازم را داشته باشد. آخرین نمونه از فیلم‌های موفق جنگی فیلم «موقعیت مهدی» است که هم اکنون روی پرده است و توانسته نمره قبولی را از مخاطبان و مردم دریافت کند.
در میان فیلم‌های جنگی که تا به حال در سینمای کشورمان تولید شده عموم آثار کارهایی هستند که در آنها به نقش سپاه و بسیج در جنگ توجه جدی شده است اما کمتر فیلمی را می‌توان یافت که در آن به نقش ارتش در پیروزی جنگ اشاره‌ای شده باشد. در این مطلب می‌خواهیم به بهانه سالروز ارتش می‌خواهیم اشاره‌ای کوتاه به چند فیلمی که در این حوزه ساخته شده بپردازیم.
«عقابها»
«عقابها» فیلمی ایرانی در ژانر جنگی به کارگردانی ساموئل خاچیکیان است که در سال ۱۳۶۳ منتشر شد. در این فیلم سعید راد، جمشید هاشم‌پور، زری برومند، شهاب عسگری و رضا رویگری ایفای نقش می‌کنند. این فیلم از نخستین و جدی‌ترین فیلم‌ها در حوزه جنگ ایران و عراق است که در سال ۱۳۶۴ اکران شد. «عقابها» در مجموع سال‌های ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۹، به فروشی معادل ۷۳ میلیون و ۸۶۲ هزار تومان (معادل ۱۳۳میلیارد تومان در سال ۱۳۹۹) از ۸٫۶ میلیون تماشاگر، به پرمخاطب‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران تبدیل شد. جالب این که همین فیلم، رکورد طولانی‌ترین اکران تاریخ سینمای ایران را هم در اختیار دارد. در همین پژوهش، آمارهای اکران «عقابها» از سال ۶۴ تا سال ۸۵ ثبت شده است، یعنی ۲۲ سال! این در حالی است که ساموئل خاچیکیان کارگردان فیلم، در سال ۸۰، یعنی پنج سال پیش از پایان اکران فیلم درگذشته بود.
این فیلم بر پایه رویداد واقعی نجات خلبان ایرانی به نام یدالله شریفی‌راد به وسیله کردهای عراقی و انتقال او به ایران ساخته شده است. در خلاصه داستان فیلم آمده؛ با شروع جنگ، نیروی هوایی همگام با دیگر نیروها وارد عمل می‌شود. خلبانی پس از چند پرواز موفقیت آمیز تهاجمی، در یکی از پروازها صدمه دیده و سقوط می‌کند. خلبان با چتر نجات در کردستان عراق فرود می‌آید. عراقی‌ها در تعقیب او هستند ولی یک تکاور ایرانی که به منطقه جهت انجام عملیاتی نفوذ کرده، او را نجات می‌دهد.
«کانی مانگا»
«کانی مانگا» به کارگردانی مرحوم سیف‌الله داد، یکی از فیلم‌های ماندگار سینمای اکشن ایران است که در سال 1366 ساخته شد و بعد از 15 سال یعنی در سال 1387 هنوز در برخی سینماها اکران می‌شد. این فیلم در زمان اکران با استقبال زیادی روبرو شده است و طبق گفته مرتضی شایسته، این فیلم در بعضی از شهرها رکورد 30 مرتبه اکران را نیز در کارنامه خود دارد. «کانی مانگا» حتی در دیگر کشورها هم به نمایش گذاشته شده است و برای مثال در ژاپن علاوه بر اکران «کانی‌مانگا» در سینما، نسخه ویدئویی آن هم در شبکه نمایش خانگی آن کشور هم به فروش رفته است.
«كانی مانگا» اولين ساخته سيف‌الله داد فيلمي درباره رشادت‌های تكاوران ارتش جمهوری اسلامی ايران در مقابله با ضد انقلاب است كه فيلمبرداری آن شهریور سال 65 در منطقه اصفهان آغاز شد و پس از نمايش توانست موفقيت فراوانی را كسب كند. فیلم روایت سرگذشت خلبانی عراقی است که هواپیمایش در منطقه کردستان عراق سقوط کرده و جان سالم به در برده است. گروهی تکاور زیرنظر سروان یاوری مامور می‌شوند تا خلبان را به اسارت درآورند. یکی از گروهک‌های ضد انقلاب به سرکردگی «کاک هوشنگ» وارد کارزار می‌شوند تا خلبان را نجات بدهند. تکاوران با اعضای گروه مسلح درگیر می‌شوند و خلبان عراقی را دستگیر می‌کنند. بالگردهای عراقی برای مقابله به منطقه اعزام می‌شوند و با بالگردهای ایرانی نبردی هوایی را آغاز می‌کنند.
فرامرز قریبیان، عبدالرضا اکبری، کاظم افرندنیا، نعمت افشاریان، مهدی آریان نژاد، سیروس اعوانی، غلامرضا اصانلو، عرش پورزارعی، اسمعیل پاینده، علی ثابت، نعمت جهانفرد، محمد جمیل، عزیز حاتمی، حسین خالدی، اصغر خدائی، محمدعلی درتاج، محمدرضا راد، قدرت رضا زاده، نورالله رحمتی، اکبر رحیمی، بهمن روزبهانی و رضا رویگری از جمله بازیگران فیلم هستند.
در جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۶۶«کانی‌مانگا» موفق به دریافت ۲ سیمرغ بلورین برای بهترین تدوین (روح‌الله امامی) و بهترین جلوه‌های ویژه (محمدرضا شرف‌الدین) شد. علی ثابت‌فر نامزد جیزهٔ بهترین بازیگر نقش دوم مرد شد.
«پایگاه جهنمی»
پایگاه جهنمی فیلمی به کارگردانی و نویسندگی اکبر صادقی محصول سال ۱۳۶۳ است. خبر ساخت یک پایگاه قدرتمند دشمن در خاک خود به ستاد عملیات نیروی دریایی ارتش ایران می‌رسد. یک تیم چهار نفره به فرماندهی ستوان بای انتخاب می‌شود تا این پایگاه جهنمی را منهدم کنند. در آغاز این ماموریت سرنوشت هر چهار نفر تغییر می‌کند و شرایط سختی بر آنها حاکم می‌شود. این فیلم بر اساس یک داستان واقعی از یکی از مهمترین عملیات‌های کماندویی ارتش جمهوری اسلامی ایران در زمان جنگ تحمیلی، بنام «چشم دشمن» ساخته شده است که اجرا و فرماندهی عملیات بر عهده امیر دریادار عیسی حسینی بای از کماندوهای زبده نیروی دریایی بوده است.
این تیم کماندویی طی چندین مرحله عملیات شناسایی با نفوذ چندین کیلومتری به داخل خاک عراق و نهایتا انهدام این پایگاه راداری موشکی، به سلامت به داخل خاک کشور بازمی‌گردند. فرامرز قریبیان، جمشید هاشم‌پور، کاظم افرندنیا، حسین ملاقاسمی، علی محزون، زکریا هاشمی، بهزاد رحیم‌خانی، علی برجسته، شاپور بخشایی، تقی محمودی و... بازیگران فیلم هستند.
«افعی»
«افعی» فیلمی به کارگردانی و نویسندگی محمدرضا اعلامی و تهیه‌کنندگی مرتضی شایسته محصول سال ۱۳۷۱ است. تصویر‌برداری این فیلم در منطقه جنگلی عباس آباد شهرستان بهشهر، واقع در استان مازندران انجام گرفت. اعضای یک گروه شبه نظامی به نام افعی به سرپرستی فردی به نام بکتاش شش نفر را که قصد دارند به شکل غیرقانونی از مرز خارج شوند گرفتار می‌سازند. در این میان یک تکاور ایرانی با بازی جمشید هاشم‌پور وارد عمل شده و این گروهک را نابود می‌کند. جمشید هاشم‌پور، ایلوش خوشابه، کامران باختر، بهاره رهنما، امیر صادقیان، منصور خاکی، نرسی گرگیا، فرهاد خان‌محمدی، ولی‌الله مومنی و.... بازیگران فیلم را شکل می‌دهند.
«حمله به اچ 3»
«حمله به اچ ۳» نام فیلمی به کارگردانی شهریار بحرانی است. این فیلم محصول کشور ایران و تولید سال ۱۳۷۳ است. این فیلم با الهام از عملیات اچ۳، که از عملیات‌های هوایی موفق و مهم در جریان جنگ ایران و عراق بود، ساخته شده است. ستاد نیروهای هوایی عراق که برتری نیروی هوایی ایران را حس کرده است و شکست حصر آبادان را نزدیک می‌بیند جهت حفاظت از هواپیماهای استراتژیک خود در برابر حملات ایران، آنها را به سه پایگاه دورافتاده در نزدیک مرز اردن منتقل می‌کند.
در مقابل ستاد نیروهای هوایی ایران نیز برای بمباران این سه پایگاه که به نام پایگاه‌های اچ۳ معروفند طرحی در نظر دارد. سرانجام در سحرگاه ۱۵ فروردین ۱۳۶۰ هشت فروند جنگنده بمب‌افکن فانتوم از پایگاه سوم شکاری شهید نوژه جهت حمله به اچ۳ به پرواز درمی‌آیند. جعفر دهقان، محمد کاسبی، فرامرز شهنی، حسین یاری، حسن عباسی، سعید قائمی، سعید خوشدل، سید ناصر هاشمی، سید جلال طباطبایی بازیگران فیلم را تشکیل داده‌اند.
«منصور»
منصور فیلمی به کارگردانی و نویسندگی سیاوش سرمدی و تهیه‌کنندگی جلیل شعبانی محصول سال ۱۳۹۹ است که در ۱۹ آبان ۱۴۰۰ اکران شد. فیلم در سی‌و‌نهمین دوره جشنواره فیلم فجر حضور دارد. این فیلم به روایتی از زندگی منصور ستاری می‌پردازد. این فیلم درباره بخش‌‌هایی از زندگی تیمسار منصور ستاری، فرمانده سابق نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و ساخت اولین جنگنده ایرانی است . محسن قصابیان، علیرضا زمانی نسب، حمیدرضا نعیمی، مهدی کوشکی، لیندا کیانی، سید جواد هاشمی، قاسم زارع و اتابک نادری بازیگران فیلم را رقم زده‌اند.
«پی ۲۲»
«پی 22» با نام قبلی «مرواریدهای خلیج فارس» فیلمی به کارگردانی و نویسندگی حسین قاسمی جامی محصول سال ۱۳۹۳ است. فیلم «پی ۲۲» بر اساس مستند ناوچه جوشن ساخته شده است. این رویداد در تاریخ فروردین سال ۶۷ در درگیری با نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا اتفاق افتاد. در خلاصه داستان این فیلم آمده؛ در شب عروسی دختر سرگرد هادی فرمانده سابق تکاوران نیروی دریایی با پسر شهید ناخدا محمدی، سرگرد هادی متوجه می‌شود که داماد به محل شهادت پدرش رفته است. هادی برای پیدا کردن او به محل مورد نظر می‌رود اما... امین حیایی، افسانه بایگان، نسرین مقانلو، الهه حصاری، هادی ساعی و... در این کار نقش‌آفرینی کرده‌اند.
«شوق پرواز» و «سیمرغ»
مدیوم تلویزیون وجه مکمل آثار سینمایی تولید شده در مورد فداکاری نیروهای سه‌گانه ارتش جمهوری اسلامی است، هر چند ادای دین این مدیوم به فداکاری نیروهای مخلص ارتشی در طول دفاع هشت ساله، تنها دو اثر قابل قبول بوده، اما استقبال گسترده مخاطبان از آنها حاوی این پیام است که مردم قدردان نیروهای ارتشی هستند. سریال «سیمرغ» ساخته حسین قاسمی‌جامی اولین اثری بود که به زندگی دو خلبان هوانیروز یعنی شهید احمد کشوری و شهید علی‌اکبر شیرودی پرداخت و بار‌ها از شبکه‌های مختلف سیما بازپخش شده است. دومین سریال تلویزیونی که در رابطه با نیروهای ارتشی ساخته شده سریال «شوق پرواز» به کارگردانی زنده‌یاد یدالله صمدی است که با روایت بخشی از زندگی شهید سرافراز سرلشکر عباس بابایی تولید و به یکی از پرمخاطب‌ترین مجموعه‌های نمایشی سیما در چند سال اخیر تبدیل شد.
در انتها باید یادآور شد. فیلم‌های دیگری چون؛ «پلاک»، «فرار مرگبار»، «تهاجم»، «خلبان»، «گارد ویژه»، «ارابه مرگ»، «دایره سرخ» و... هم تولید شده‌اند که به نوعی در آنها به ارتش توجه شده است؛ کارهایی که در آن صرفا صحنه‌های جنگی وجود دارد. این ارزیابی اجمالی نشان می‌دهد فیلم‌های که محور آن ارتش هستند تنها به صحنه‌های جنگ خلاصه شده است و در میان این لیست فیلمی را نمی‌توان یافت که هم در آن جذابیت‌های جنگی وجود داشته باشد هم اینکه بتوان استانداردهای خوب سینمایی را مشاهده کرد. با این توضیح به نظرم اصلی‌ترین گام را در این رابطه ارتش می‌تواند بردارد تا با سفارش کارهای با کیفیت بیشتر روایتگر دلاوری ارتشیان در هشت سال جنگ تحمیلی باشند.
به قلم داوود کنشلو
انتهای پیام
