رابطه مستقیم افزایش اعتماد عمومی و نشاط اجتماعی

سبک زندگی، شیوه زندگی افراد در جنبه‌های فردی و جمعی است و تفریحات سالم می‌تواند تأثیر مستقیم بر سلامت روانی و اجتماعی اعضای خانواده بگذارد. از منظر علوم و متخصصان حوزه‌های مختلف، شادی و نشاط اجتماعی از نشانه‌های یک جامعه سالم است. وقتی نشاط اجتماعی وجود نداشته باشد، جامعه دچار افسردگی و انحرافات مختلف فردی، جمعی و فرهنگی می‌شود. برای شاد بودن باید مؤلفه امید به زندگی را افزایش داد، چون باعث کاهش آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد و خودکشی می‌شود.

در این راستا به گفت‌و‌گو با روح‌الله قاسمی، پژوهشگر اجتماعی در رابطه با موضوع نشاط اجتماعی و چگونگی ایجاد آن در جامعه پرداختیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید. 

ایکنا ـ مفهوم نشاط اجتماعی چیست و چه ابعادی دارد؟   

نشاط اجتماعی جنبه‌ای از سرور، خرسندی و بهجت داشته و جنبه دیگر آن نیز اجتماعی است. مقوله شادی اجتماعی با شادی فردی متفاوت است و تفاوت آن نیز از آنجا می‌آید که افراد در اجتماع زندگی می‌کنند و افراد بسیار کمی هستند که در انزوا باشند. انسا‌ن‌ها در بستر اجتماعی زندگی و کار کرده و در عرصه‌های مختلف مشارکت می‌کنند. لذا نشاط اجتماعی نوعی احساس بهجت درونی است که می‌تواند با شادی و خنده همراه باشد. 

همچنین، نشاط اجتماعی احساس رضایت، خرسندی و امید به زندگی است که از بستر اجتماع ناشی می‌شود. این بدان معناست که ما در زندگی روزمره خود که در عرصه اجتماعی حضور پیدا می‌کنیم و همراه با سایر مردم به مشارکت‌های سیاسی، فرهنگی و ... می‌پردازیم، در نهایت به نشاط اجتماعی خواهیم رسید. یعنی به عبارت دیگر حاصل تمامی این فعالیت‌ها باعث ایجاد خرسندی، نشاط، رضایت و بهجت درونی می‌شود که این مسئله همان تعریف نشاط اجتماعی است. 

ایکنا ـ مهمترین عوامل مؤثر در ایجاد نشاط اجتماعی چیست؟  

همان‌گونه که ابعاد مختلفی در بستر اجتماعی جامعه وجود دارد، در مقوله نشاط اجتماعی و عوامل مؤثر در آن نیز ابعاد مختلفی تأثیرگذار است. نشاط اجتماعی به معنی احساس رضایت در زندگی روزمره است یعنی انسان باید بداند که از تمامی فعالیت‌هایی که در طول روز انجام می‌دهد، تا چه میزان احساس رضایت داشته و به زندگی و تلاش بیشتر امید پیدا می‌کند. لذا از آنجایی که زندگی روزمره ابعاد زیادی دارد، نشاط اجتماعی نیز ابعاد مختلفی پیدا می‌کند. 

طبق پژوهشی که حدود یک سال پیش و در حوزه تدوین سیاستی نشاط اجتماعی انجام گرفت، یکی از مهمترین ابعاد نشاط اجتماعی، بحث اعتماد عمومی بین نظام حاکمیتی یعنی حکومت و مردم است. هر چقدر که مردم نسبت به وضعیت کلی اجتماع و کشور اعتماد بیشتری داشته باشند، مشارکت آن‌ها در عرصه اجتماعی بیشتر شده و به تبع آن نشاط اجتماعی نیز افزایش خواهد یافت. لذا بحث مشارکت موضوع بسیار مهمی است. امروزه زندگی روزمره با مشارکت معنا پیدا می‌کند یعنی هرچقدر که مشارکت مردم در عرصه‌های مختلف کمتر باشد، احساس رضایت آن‌ها نیز کمتر خواهد شد. 

برای مثال اگر عده‌ای قرار باشد برای تأمین معیشت خود روزی 12 ساعت کار کنند و اصلا زمانی برای مشارکت‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و ... نداشته و نتوانند در نهادها و مؤسسات میانجی‌ بین حکومت و مردم فعالیت کنند،‌ فقط به یک بعد از زندگی یعنی اشتغال پرداخته و نشاط نخواهند داشت. این افراد حتما رضایت و خرسندی از جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند ندارند و از نشاط اجتماعی در میان آنان خبری نیست. لذا اعتماد عمومی و تقویت سرمایه اجتماعی بین نظام سیاسی و جامعه نکته بسیار مهم در تأمین نشاط اجتماعی است. هرچقدر میزان این اعتماد بالاتر باشد، نشاط اجتماعی بالاتری نیز وجود خواهد داشت.     

مؤلفه مهم دیگری که در ایجاد نشاط اجتماعی در جامعه تأثیر فراوانی دارد، مباحث اقتصادی است. هر چقدر معیشت اقتصادی جامعه نامناسب باشد و بین مخارج و هزینه‌های مردم تعادلی وجود نداشته باشد، میزان نشاط اجتماعی، شادی و خرسندی ‌و حضور مردم در جامعه و اجتماع نیز کاهش پیدا می‌کند.

مؤلفه بعدی، حضور اقوام و طوایف مختلف در جامعه است. کشور ما از یک قوم و مذهب تشکیل نشده و رنگین‌کمان هفت رنگی از اقوام و مذاهب مختلف است. لذا در چنین جامعه‌ای اگر آداب و رسوم،‌ جشن‌ها و آئین افراد و قومیت‌های مختلف به رسمیت شناحته شود و آن‌ها بتوانند به راحتی تمامی آداب و رسوم خود را در محیط پیرامونی خود پیاده کنند، از نشاط اجتماعی و رضایتمندی بیشتری نیز برخوردار خواهند بود.

مؤلفه بعدی که تأثیر فراوانی در حوزه نشاط اجتماعی دارد، بحث جسمانی افراد یک جامعه است. هر چقدر افراد یک جامعه دارای جسم سالم‌تری باشند، از روحیه بهتری نیز برخوردار هستند و روحیه مناسب نیز زمینه‌ساز ایجاد نشاط اجتماعی خواهد بود. به یک معنا تقویت و توسعه ورزش به ویژه ورزش همگانی که مشکلات زیادی در این حوزه نیز وجود دارد، تأثیر فراوانی در ایجاد و بالا بردن میزان نشاط اجتماعی خواهد داشت.

ایکنا ـ  مناسک دینی در ایجاد نشاط اجتماعی چه نقشی دارند؟  

میزان تأثیرگذاری مناسک دینی در حوزه نشاط اجتماعی بسیار بالاست. همان‌گونه که اشاره شد، جامعه ایرانی دارای اقوام و مذاهب گوناگونی است و چنانچه این اقوام بتوانند به راحتی و با مشارکت فراوان مردم نسبت به اجرای مناسک و آئین مذهبی خود اقدام کنند، از نشاط اجتماعی بیشتری نیز برخوردار می‌شوند که این مسئله به کل جامعه تسری پیدا کرده و باعث ایجاد نشاط در کل جامعه خواهد شد. 

باید به این نکته توجه کنیم که سوگواری و عزاداری در مناسبت‌ها باعث نمی‌شود که این‌گونه تصور کنیم که میزان نشاط اجتماعی پائین است؛ چراکه این مراسم همراه با مشارکت فراوان مردم اجرا می‌شود و همین مشارکت اجتماعی، به خودی خود باعث ایجاد نشاط خواهد شد. اگر بتوانیم آئین‌های مذهبی مختلف را به رسمیت بشناسیم و در داخل آئین رسمی و مذهب رسمی کشور یعنی تشیع نیز بتوانیم وزن بیشتری به جشن‌های شاد و ولادت‌های مختلف بدهیم، مشارکت مردم در این مراسم افزایش یافته و نشاط اجتماعی نیز بیشتر خواهد شد.

همچنین، این مسئله باعث می‌شود حتی کسانی که به آئین و سنن مذاهب خود پایبند نیستند نیز به صورت عمومی در این مراسم شرکت کنند که این مسئله سرمایه اجتماعی را بالاتر برده و موجب افزایش نشاط اجتماعی خواهد شد. برپایی مراسم شادی و تفریح در جامعه به خودی خود باعث می‌شود تا مردم به سمت و سوی این برنامه‌‌ها کشیده شده و از نشاط اجتماعی بیشتری نیز برخوردار باشند.  

ایکنا ـ وضعیت نشاط اجتماعی در جامعه چگونه است؟

متأسفانه با توجه به نتایج پژوهش‌هایی که در عرصه داخلی و خارجی در حوزه میزان نشاط اجتماعی در ایران انجام شده، جامعه ایرانی در مقوله نشاط اجتماعی از وضعیت مناسبی برخوردار نیست. در این زمینه ایران در میان کشورهای جهان در حوزه نشاط اجتماعی در رده‌های پایان آماری قرار دارد و در شاخص‌های سنجش شادی و نشاط اجتماعی جزو آخرین کشورهاست. به لحاظ عمومی نیز به دلایل مختلف و به ویژه طی یک دهه اخیر نشاط اجتماعی در ایران به شدت کاهش یافته است. این بدان معناست که کشور ما در حوزه مقوله‌های مؤثر در نشاط اجتماعی یعنی اعتماد عمومی، اقتصاد، سلامت جسم و روان و ... در جایگاه مناسبی قرار ندارد.

البته راهکارهای زیادی برای افزایش میزان نشاط اجتماعی در جامعه وجود دارد. باید بدانیم که برای رفع این مشکلات نیازمند طی کردن روندی میان‌مدت و بلندمدت هستیم و یک روزه هیج مشکلی در این زمینه برطرف نخواهد شد. لذا برای رفع مشکل نشاط اجتماعی نیازمند برنامه میان‌مدتی هستیم که اولویت اول و دوم آن باید به صورت ضربتی به حوزه اعتماد عمومی و اقتصاد مردم معطوف باشد. اگر بتوانیم به طرق مختلف اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی بین حاکمیت و جامعه را افزایش دهیم، رضایتمندی میان مردم افزایش پیدا کرده و به تبع آن نیز میزان نشاط اجتماعی بالاتر خواهد رفت.

باید بدانیم که نشاط اجتماعی به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم با مقوله مهاجرت نیز در ارتباط است. هرچقدر میزان رضایت و نشاط اجتماعی در جامعه کمتر باشد، میزان مهاجرت نیز بیشتر خواهد شد. حتی ممکن است خانواده‌ها و افرادی از کشور مهاجرت کنند که مشکلات اقتصادی نیز ندارند اما بنا به دلایلی که به مسئله رضایتمندی و نشاط اجتماعی بازمی‌گردد، تصمیم به مهاجرت از کشور گرفته‌اند. لذا باید در حوزه اعتماد عمومی و اقتصاد جامعه به صورت ضربتی و کوتاه مدت ورود کرده و نظام سیاسی و حاکمیت نسبت به رفع آن اقدام کنند تا از این طریق بتوانیم میزان شیب و سرعت نزولی نشاط اجتماعی را کاهش دهیم.

ایکنا ـ ‌میزان تأثیر نهادهای دولتی و عمومی در حوزه نشاط اجتماعی چقدر است؟    

نهادهای حاکمیتی در مرحله اول فعالیت در حوزه افزایش نشاط اجتماعی قرار دارند؛ چراکه تمامی مؤلفه‌های مؤثر در حوزه نشاط اجتماعی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از این نهادها تأثیرپذیر هستند. این نهادها تأثیر فراوانی در بعد اقتصادی، روابط کارفرما و کارگر، میزان توزیع فرصت‌های شغلی عادلانه، میزان رضایتمندی حداقلی از زندگی به ویژه در حوزه مسکن و ... دارند و می‌توانند در میزان ایجاد نشاط اجتماعی بیشتر در جامعه تأثیر مستقیم داشته باشند. امروز متأسفانه وضعیت مسکن برای اقشار مختلف جامعه به ویژه قشر کم‌درآمد اصلا مناسب نیست. تمامی این مسائل در میزان رضایتمندی مردم و افزایش نشاط اجتماعی تأثیرگذار است. لذا آغاز تلاش و کوشش برای افزایش میزان رضایتمندی و نشاط اجتماعی در جامعه باید از نهادهای عمومی و دولتی باشد. وقتی این نهادها در رویه کلی خود تغییر ایجاد کنند، جامعه نیز بازخورد خواهد داشت و عملکرد آن‌ها در میان جامعه نمود پیدا می‌کند.