هوش مصنوعی؛ ابزاری کمکی در مطالعات قرآنی

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «هوش مصنوعی و آینده مطالعات قرآنی» شامگاه پنحشنبه ۹ فروردین ماه در غرفه اندیشگاه قرآنی حیات در سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در این نشست به سخنرانی پرداخت که در ادامه می‌خوانید:

 

 بحث از هوش مصنوعی، امروزه اهمیت زیادی دارد و می‌توانیم بگوییم هوش مصنوعی همه فعالیت‌های بشر را بر عهده گرفته است که از فعالیت‌های معرفتی تا بینشی را شامل می‌شود لذا بشر هم بسیاری از کارهای فکری و هم عملی خودش را با استفاده از هوش مصنوعی انجام می‌دهد لذا در همه حوزه‌ها شاهد پیشرفت تکنولوژیک شگفت‌آوری هستیم. ‌بی‌تردید یکی از حوزه‌هایی که از پیشرفت‌های هوش مصنوعی بهره می‌برد و خواهد برد مطالعات قرآنی و حدیثی است. بنده در ابتدا گزارشی اجمالی از هوش مصنوعی و تحلیل معرفت شناختی آن ارائه می‌دهم. سپس وارد تاثیر معرفتی هوش مصنوعی بر حوزه‌های معرفت بشری همانند علوم انسانی می‌شوم و در نهایت به موارد تاثیر هوش مصنوعی در مطالعات قرآنی و حدیثی می‌پردازم.

 

هوش مصنوعی با فناوری‌های دیگر تفاوت دارد. به یک معنا همه فناوری‌های بشری در حال استفاده از هوش مصنوعی هستند. لذا تاثیر بسیار زیادی هم در فناوری‌ها و هم در سبک زندگی بشر دارد لذا معتقدم هوش مصنوعی یک فناوری معرفتی و اطلاعاتی است و خوراک آن کلان ‎داده‌ها است. کار اصلی که هوش مصنوعی انجام می‌دهد این است که اطلاعات را دسته بندی و پردازش می‌کند و به کمک آنها اطلاعات جدیدی در اختیار ما قرار می‌دهد. از این جهت هوش مصنوعی اهمیت فوق العاده‎ای دارد چراکه یک فناوری ناظر به اطلاعات است. به همین دلیل در همه حوزه‌های معرفتی بشر از جمله علوم طبیعی، علوم پزشکی، علوم اجتماعی و انسانی تاثیر گذاشته است و همه این حوزه‌ها از آن استفاده می‌کنند چون همه این واحدها با اطلاعات سر و کار دارند.

 

یکی از تفاوت‌های هوش مصنوعی با هوش انسانی این است که هوش مصنوعی در زمان اندکی می‌تواند داده‌های بسیاری را بررسی و ارزیابی کند و آنها را در اختیار ما قرار دهد اما مغز انسان از نظر زمانی بسیار کمتر جلو می‌رود. توانایی دیگر قدرت مقایسه هوش مصنوعی است چراکه این هوش دارای یک قدرت الگوریتمی است و می‌تواند اطلاعات بسیاری را در زمان کوتاه ارزیابی کند اما مغز انسان چنین توانایی را ندارد. البته این سخنان بدین معنا نیست که مغز انسان نسبت به هوش مصنوعی ضعیف‌تر است بلکه هوش انسان برخی توانایی‌ها دارد که هوش مصنوعی ندارد. 

 

یکی از دستاوردهای هوش مصنوعی در چند سال اخیر مدل‌های زبانی گوناگون است که مبنای چت جی بی تی قرار گرفته است لذا هوش مصنوعی به بالاترین حجم از اطلاعات نسبت به مدل‌های زبانی و چگونگی پردازش آنها دست پیدا کرده است. در زمینه مراحل پیشرفت هوش مصنوعی تاکنون سه مرحله‌ را پشت سر گذاشته‌ایم که مرحله اول مرحله اطلاعات بوده است که از زمان آلن تورینگ وجود داشته و سپس وارد مرحله کلان داده‌ها شدیم و امروزه وارد سوپر داده‌ها در هوش مصنوعی شده‌ایم. این اطلاعات از منابع مختلف از جمله توسط کاربران یا خود اینترنت تامین می‌شود لذا وقتی ما شب در خواب هستیم هوش مصنوعی در حال کار کردن و جمع آوری اطلاعات است. به بیان دقیق‌تر هوش مصنوعی مهمترین کارگر عالم در شرایط کنونی است و مرتب خودش را بازسازی و اطلاعات خودش را به روز می‌کند لذا مسلم است که هوش مصنوعی وارد افق‌های جدیدی شده و به اطلاعاتی دست پیدا کرده است که بشر معمولی توان دستیابی به آنها را ندارد.

 

امروزه مغز انسان در حال تلفیق با هوش مصنوعی و همکاری معرفتی با آن است لذا ترکیبی از فناوری و مغز انسان را شاهدیم که می‌تواند پیامدهای معرفت شناختی هم داشته باشد. بخش دوم صحبت بنده این است که دستاوردهای هوش مصنوعی در زمینه مطالعات انسانی نیز بسیار بالاست. البته در علوم انسانی دیجیتال به کمک‌ هوش‌ مصنوعی و رایانه‌ها، گذشته‌ها را بازسازی می‌کنیم یا این توانایی را داریم که نسخه‌هایی از گذشته که به طور کامل در اختیار ما قرار ندارند را بازسازی کنیم. هوش مصنوعی حتی توان پیش بینی وضعیت آب و هوا را دارد. در علوم انسانی و علوم اجتماعی نیز کارایی هوش مصنوعی همین گونه است. 

 

درباره تاثیرات هوش مصنوعی بر مطالعات قرآنی و حدیثی هم باید بگویم هوش مصنوعی می‌تواند بسیاری از اطلاعات را از قرآن یا روایات استخراج کند‌‌؛ برای مثال قدمای ما برای پیدا کردن یک مطلب، بعضا دوره صد جلدی بحار الانوار را مطالعه می‌کردند اما امروزه هوش مصنوعی با داده‌کاوی به بهبود کیفیت مطالعات قرآنی و حدیثی کمک می‌کند. هوش مصنوعی می‌تواند به شبیه سازی بسیاری از روایت‌ها و ماجراهایی که در قرآن وجود دارد کمک کند؛ لذا علوم دیجیتال و هوش مصنوعی نقشی ارزنده‌ای در مطالعات قرآنی دارد.

 

هوش مصنوعی هم می‌تواند داده‌کاوی انجام داده و اطلاعات فراوانی را به دست بیاورد و هم اینکه قدرت شبیه سازی دارد. البته هوش مصنوعی قرار نیست عالمان علمی را کلاً کنار بگذارد بلکه به نظرم ما می‌توانیم از ابزار هوش مصنوعی به عنوان ابزاری کمکی در مطالعات قرآنی استفاده کنیم. معتقدم اگر علامه طباطبایی در این عصر زندگی و از هوش مصنوعی استفاده می‌کرد قطعاً هم «المیزان» را زودتر تمام می‌کرد و هم اینکه منابع بیشتری را برای تحقیقات علمی و قرآنی خودش در اختیار داشت. بنابراین باید دانست که هوش مصنوعی نباید عامل انسانی را حذف کند و اساسا چنین توانایی را ندارد بلکه هوش مصنوعی باید همیشه تحت کنترل انسان باشد.

 

البته گاهی اوقات هوش مصنوعی اطلاعات غلطی هم در اختیار کاربران قرار می‌دهد چون این اطلاعات را نیز از اینترنت گرفته است و طبیعتاً همه اطلاعات موجود در اینترنت معتبر نیست. خود بنده یکبار در مورد قیام امام حسین(ع) و واقعه عاشورا از هوش مصنوعی سوال کردم که یکبار از یزید و یکبار از امام حسین(ع) تعریف می‎کرد بنابراین کاملا واضح است که هر دو نفر نمی‌توانند بر حق باشند لذا باید مثلا یک مورخ در کنار این هوش مصنوعی باشد تا کارها به شکل بهتری پیش برود بنابراین باید برنامه‌های محاسباتی دقیق‌تری متناسب با مطالعات قرآنی و حدیثی شکل بگیرد که بتواند به خوبی معناشناسی کرده و اطلاعات بهتری در اختیار مخاطب قرار دهند.